Deze week zag ik de film Inferno, de verfilming van het gelijknamige boek van Dan Brown. De film speelt zich af op fantastisch historische locaties en Tom Hanks speelt een ongelofelijke glansrol. En, zoals het hoort in ieder verhaal van Dan Brown, zit alles verweven in complotten, raadsels, de kans op wereldvernietiging en natuurlijk altijd de immer briljante professor Robert Langdon. Ik heb me uitstekend vermaakt met deze film.

De hel van Dante

Belangrijke rol in de film speelt een afbeelding van de hel van Dante. In de film komen gewelddadige flashbacks, dromen en visioenen voorbij, met bloeddoorlopen straten en hel die uitbreekt. Niet iedereen kent de achtergrond van die afbeelding, ik ook niet goed genoeg, dus ik ben er ook weer eens ingedoken. Niet het minst om de reden dat deze voorstelling van de hel een enorme impact heeft gehad over het denken van (hemel en) hel.

De goddelijke komedie

Het boek van Dante, “Divina Commedia“, in het Nederlands “De goddelijke komedie“, is een manifest over Dante’s politieke ideeën, maar ook een eerbetoon aan Beatrice. Het was niet echt dat ze geliefden waren, maar hij was min of meer geobsedeerd door haar. Dante droeg gedichten aan haar op en ook in de Divina Commedia speelt ze een belangrijke rol. Het complete werk bestaat uit drie delen;

– de Hel
– de Louteringsberg
– het Paradijs

Het werk is opgebouwd uit zo’n 100 canti of zangen. Het speelt in het jaar 1300, als de dichter een week lang in het gezelschap van Vergilius, de dichter van Rome als symbool van de menselijke filosofie, vanuit de duistere wouden der zonden afdaalt in de Hel, en daarna langs de hellingen van de Louteringsberg omhoogklimt. Beatrice, als symbool van de goddelijke openbaring, leidt hem rond door het Paradijs.

Kaart van de hel van Sandro Botticelli

Satan die heerst?

Al met al is het een voorstelling van de Hel waarin Satan heerst. Eigenlijk best apart als je het mij vraagt, want was de duivel niet de tegenstander van God, de vader van alle verleidingen? Er is maar heel weinig informatie te vinden in de Bijbel, en zeker niet in concreto, niet in hoe hij eruit ziet. Rond 1500 zijn veel concretere afbeeldingen van Satan (of de Duivel, Lucifer, etc) te vinden.

De duivel was voor de vroege kerkvaders de tegenstander van God, de verleider. Het is pas vrij laat in de historie dat schilders de vrijheid namen om een vrije interpretatie te hebben van Satan. De Bijbel geeft geen details over de verschijningsvorm maar is juist bijzonder vaag. In de kunst wordt op een gegeven moment gekeken naar hoe demonen worden verbeeld in andere culturen, want in vroegchristelijke kunst is er weinig tot geen aandacht voor Satan. Het wezen dat hoorns draagt en gekloofde hoeven heeft, is duidelijk geleend uit andere (primitieve) religieuze culturen. Dante heeft in de 14e eeuw met zijn werk een grote stempel gedrukt.

Ongemerkt een grote rol

Nog steeds speelt dit idee over hemel en hel, vaak ongemerkt, een enorme rol. Daar waar de Bijbel vaag is, vaak cryptisch en symbolisch, daar worden de verschrikkingen van de hel in meer moderne christelijke uitingen nogal concreet. En als iemand het aandurft de concrete beelden van de hel aan te kaarten, zoals Rob Bell bijvoorbeeld in het boek ‘Love wins‘ / ‘En De Meeste Van Deze Is … Liefde‘, dan staat dat garant voor een fijne christelijke rel. In veel christelijke apocalyptische romans (1) worden beschrijvingen van de hel gegeven die wel erg veel inspiratie lijken te hebben gehaald bij Dante.

Inspiratiebronnen

Wil je nadenken over hemel en hel, dan is een belangrijke eerste stap om de inspiratiebronnen helder te krijgen. Zo kwam deze week de hel van Dante voorbij, omdat ik de film Inferno in de bioscoop keek. Het is een relevante vraag die wat mij betreft open staat: wat de hel is, waar die is, wanneer die is, voor wie die is, is het een werkelijkheid nu, is het een werkelijkheid later, is het een werkelijkheid in het verleden? Relevante vragen die zeker nog tijd vragen.

(1) Ik denk bijvoorbeeld aan het boek ‘Op het randje van de eeuwigheid‘ van Randy Alcorn en ‘Duisternis aanwezig’ (en anderen boeken) van Frank Peretti.

Check ook: The Changing Face Of Satan, From 1500 To Today