Zullen we aan het einde van het jaar gewoon even wat afstand nemen? Even verdwijnen in das blaue hinein? Of liever gezegd das schwarze hinein? Soms zitten we namelijk wat gevangen op een plek met een nogal beperkt blikveld.

Denk maar eens aan een wandeltocht in de vakantie. Als je kijkt naar je doel op de top van een berg, en je ziet de weg naar boven, dan lijkt het allemaal nog wel mee te vallen. Wel eens geprobeerd daadwerkelijk op de top van een berg te komen, wat voor een eindeloos lange tocht dat wordt? En iedere keer denk je een tussentop te hebben gevonden en blijkt het uitzicht nog steeds ruk en beperkt en lijkt de top nog net zo ver als tevoren.

Ze zeggen wel dat het gaat om de reis en niet om het eindpunt, maar probeer het jezelf tijdens de reis maar eens duidelijk te maken. Je wilt de top bereiken om het uitzicht te hebben.

Iets verder weg proberen te kijken

Zullen we een stukje verder weg gaan? Gewoon even kijken buiten onze eigen wereld, omdat het perspectief hier vaak zo beperkt is. We zien alleen ons kleine stukje en denken dat alles wat belangrijk is, hier en nu afspeelt. Zo denken we stiekem dat onze eigen cultuur superieur is, dat wij aan de top van de beschaving zitten, dat we die beschaving en manier van leven uit alle macht moeten verdedigen.

Gek eigenlijk, want als je van een afstand gaat kijken, dan zie je geen grenzen, maar een grote planeet waar we het met zijn allen mee moeten doen. That’s it. Meer hebben we niet. Nog niet. Voorlopig hebben we niet meer. En hoe verder je afstand wordt naar onze planeet, hoe kleiner het wordt.

De aarde van Jeff

NASA austronaut Jeff Williams heeft een prachtige video gemaakt van onze planeet toen hij in het Internationale Ruimte Station zat. Ga even met Jeff mee op reis.

Men zegt wel eens dat iemand zijn perspectief op het leven, het universum en eigenlijk alles verandert als je onze planeet in het donkere zwart van de ruimte hebt zien zweven. En als je deze video bekijkt, dan snap je dat zeker wel.

Reis naar de rand van ons universum

Hoe verder je het universum in kijkt, hoe ouder het licht is. Licht dat in lang vervlogen tijden vertrok, komt nu pas bij ons aan en kunnen we nu pas waarnemen. Dat is voor sommige mensen een grote verrassing, maar wat je ziet van het zonlicht, dat is het licht dat 8 minuten en 19 seconden geleden is vertrokken bij de zon. Dus je ziet niet de zon zoals het is, maar zoals het was.

Kan je je voorstellen hoe dat is als je praat over sterren en planeten die niet slechts 150 miljoen kilometer bij ons vandaan staan, maar oneindige afstanden van ons afstaan. Dat proberen uit te drukken in kilometers is redelijk zinloos, daar hebben we er maar een andere maat voor bedacht: lichtjaar.

Licht heeft een snelheid van vrijwel exact 300.000 kilometer per seconde. De afstand die een lichtstraal in één seconde aflegt (300.000 kilometer) wordt wel een lichtseconde genoemd. Op soortgelijke wijze is een lichtjaar gedefinieerd als de afstand die licht in één jaar tijd aflegt. 

De James Webb Ruimtetelescoop

Een belangrijke telescoop om het oude heelal te bestuderen is de James Webb ruimtetelescoop. Simpel gezegd zet je een superverfijnde camera op een pikzwart stukje van het heelal en zet de sluiter van de camera dagenlang open. Zo zie je heel flauw licht alsnog. Check deze korte video.

We kijken nog steeds vanaf ons puntje in het eindeloze heelal. We verdwijnen erin, en het is niet moeilijk om de aarde finaal te missen. Wij kijken en speuren naar hoe het vroeger was. Het oudste licht dat we tot nu toe hebben kunnen ontdekken is ongeveer 13,8 miljard jaar geleden vertrokken. Dat is wat we kunnen waarnemen. Gemakshalve wordt geconcludeerd dat het heelal dus waarschijnlijk 13,8 miljard jaar oud is [1].

Astronomen hebben een enorm cluster aan jonge sterrenstelsel ontdekt in deep space. Ze noemen het een grote metropool aan sterren onder de naam COSMOS-AzTEC3, en dit is een van de oudste delen van het heelal dat ze hebben kunnen ontdekken. Het is te vinden op 12,6 miljard lichtjaar bij de aarde vandaan. NASA heeft voor ons gemak maar cirkels gezet om de clusters. Deze foto is vanaf de aarde gemaakt trouwens en zijn gemaakt met multi-golflengte-telescopen waarmee ze alle soorten licht (dus niet alleen zichtbaar licht) meten.

Het groter wordende universum

Hoe is het universum eigenlijk ontstaan? Nou ja, niemand is erbij geweest hè, dus wie kan daar wat zinnigs over zeggen? Wetenschappers zeker wel. Het voert te ver om het hier allemaal uit te werken.

Zo is er ook het idee van de uitdijende heelal. Er zijn allerlei krachten gaande die zorgen dat het heelal steeds groter wordt. Lees ook ‘Versnelde uitdijing van het heelal‘ voor meer informatie daarover. Maar stel je nu eens voor dat de randen even snel of misschien zelfs sneller uitdijen dan dat licht verplaatst, dan zal dat licht ons nooit bereiken. Wat is er allemaal te vinden achter de randen van wat we kunnen zien?

Zelf vind ik dat razend spannend om over na te denken. Is het misschien zo dat ons heelal, voor ons onmetelijk, ten diepste een soort ballon is. En dat er een oneindige hoeveelheid andere balonnen zijn, maar dat we deze nooit zullen kunnen waarnemen? Het zou zomaar kunnen zijn, maar niemand kan het bewijzen.

De James Web Space Telescoop zal verder weg kunnen kijken in het universum dan welke telescoop ook. Alles dicht bij het ontstaan van het eerste licht in het heelal.

Wanneer is het einde?

Als je het zo bekijkt, is de ruimte een woeste en genadeloze werkelijkheid. We hebben er allemaal geen weet van en daarom ook geen last van. Maar even verderop in de ruimte worden planeten als de onze en sterren als onze zon, opgeblazen door onvoorstelbare krachten. We laten er geen traan om, we hebben er geen weet van. Er gaat een moment komen dat onze eigen zon ook uitdooft. Dat onze aarde wordt verslonden door de overblijfsels van onze zon. Dat er geen aarde meer zal zijn. Niet zenuwachtig worden, dat gaat nog miljoenen jaren duren. Maar toch, we zouden even afstand nemen van ons hier en nu. Een iets groter perspectief laat zien dat alles betrekkelijk is, alles heeft zijn levensloop.

Wanneer het einde er zal zijn van het heelal? Geen idee. We zullen er niet bij zijn, dus relax. Maar dit oneindige perspectief maakt alles hier en nu wel erg relatief. Waar maken we ons druk om? Wat is de mens eigenlijk in dit oneindige perspectief? En zijn er meer intelligente wezens zoals wij? Vast wel, maar ook dat hebben we nooit kunnen waarnemen. Graag zou ik met hen kennis willen maken. Al is het alleen al om het relatieve van onze werkelijkheid op een nieuwe manier te ervaren.

Geloof en het oneindige universum

Het houdt me soms wel bezig hoor, dat oneindige universum, al die enorme gedachten die ontstaan onder mijn hersenpan en die reizen langs werelden die we niet kennen en nooit zullen kennen. Ik vroeg het al: wie zijn wij eigenlijk? En de vraag erbij is ook hoe je God kan zien in dit perspectief. Dan merk ik dat ik van God een concept heb gemaakt die ergens moet zijn, die iemand moet zijn, die hier moet zijn, die stiekem toch aan tijd en plaats is gebonden en die ten diepste wel erg menselijk blijkt te zijn. Te klein dus.

Welke rol heeft God in het ontstaan en verder ontwikkelen van dit fascinerende heelal waarvan wij nog niet eens de randen kunnen zien? Wat is de betekenis van een uitdrukking als een almachtige God in relatie tot exploderende sterrenstelsels? Het maakt mij sprakeloos, het zet me stil. Vroeger zou ik zeggen dat ik dan direct in een soort religieus lofgezang zou uitbreken om mijn verbazing naar de schepper te gaan bezingen. Nog steeds zou ik dat willen doen, maar iets remt me ook. Misschien komt dat dus wel omdat ik het idee God had ingeblikt. En ik durf er niet zoveel uitspraken meer over te doen.

Perspectief

Nu ik toch bezig ben ben een eindeloze reis, misschien is het wel zo dat wij slechts een stofje zijn in een totaal andere werkelijkheid. En met ‘wij’ bedoel ik dan ons hele universum. Zou zomaar kunnen.

Er zit een ritme in alles. Bekijk dit eens, het lichaam en het universum. Fascinerend! Soms lijkt een foto van het heelal wel op de foto van een cel of een atoom.

Ik ben er niet treurig om hoor, laat dat vooral niet je conclusie zijn bij heel dit betoog. Wel maakt het misschien duidelijk dat ik me regelmatig grofstoffelijk stoor aan het bekrompen denken dat slechts gaat over ik, mij, hier, nu.

Er is nog zoveel te ontdekken. De landing op de maan of ergens in de komende jaren op Mars, klinkt misschien groots, maar het is slechts een mini-stap in een eindeloze werkelijkheid. Steeds weer zullen we ontdekken dat wij zoveel meer kleiner zijn dan we ons voorstelden. Hoe verder we kijken, hoe kleiner we worden.

Aan de andere kant, wij zijn ook zoveel groter. Je kan namelijk dezelfde reis naar het kleine maken. De cellen in, atomen, protonen, bouwstoffen van alles wat er is. Maar dat voert te ver.

Wie ben ik?

Geen idee. Een stofje. Gebouwd met bouwstenen uit ver vervlogen tijden. Wonderbaarlijk is het, dat wel. Het maakt me bescheiden. Maar ik voel me niet waardeloos. Dat is echt iets heel anders. En in zekere zin zullen we het gewoon in het hier en het nu met elkaar moeten redden. Zorgen voor elkaar, zorgen voor ons ruimteschip aarde, verder ontdekken hoe we het beter kunnen maken, hoe we kunnen afreizen naar nieuwe werelden.

Zeg, ik droom nog even verder.