In een tijd als deze, met politiek onder hoogspanning, nepnieuws dat te vaak serieus wordt genomen, filter bubbels van zelfbevestigende meningen en pittige meningen gedefinieerd in zeg maar 140 karakters, moeten we meer en meer moeite doen om te kijken wie we nog vertrouwen. Is het zo dat als het in de krant staat, dat het waar is? Is het zo dat als een politicus iets zegt dat het sowieso wel of niet waar is? Of als het op de radio is?

De vraag naar wie je kan vertrouwen wat betreft informatie heeft vooral te maken met de vraag die je daarvoor al moet stellen: waarom kan je een bron vertrouwen of niet?

Kritisch blijven denken

In een tijd als deze moet daar vooral de aandacht op worden gericht. Dus leren om kritisch te denken, wetenschappelijke gegevens niet als waardeloos bestempelen als het je even niet uitkomt, hoor en wederhoor, leren om naar argumenten te luisteren, juist ook de argumenten van de meningen die niet de jouwe zijn. En we mogen ook weer leren dat je met verschillende standpunten niet per definitie tegenover elkaar hoeft komen te staan, maar dat je met respect met elkaar kan omgaan.

Informatie versus kennis

We zijn gewend aan een ongelofelijke hoeveelheid informatie die altijd en overal beschikbaar is en die voortdurend via allerlei platforms naar ons toe komen. Informatie is niet meer onze uitdaging. Maar welke informatie nu goed en betrouwbaar is, en welke waarde deze informatie heeft, daar mag wat mij betreft meer in worden geoefend.

Standford University deed onderzoek onder 7804 middelbare scholieren en studenten. In één test zag 82 procent van de ondervraagden het verschil niet tussen een echt nieuwsbericht en een advertorial. In een andere test kon driekwart een tweet van Fox News niet van een tweet van een nepnieuwssite onderscheiden. (bron)

Bullshit radar

Onze bullshit radar moet worden uitgebreid door kritisch te zijn ten aanzien van tekst. En binnenkort ook van spraak, als Adobe’s nieuwe audio-photoshop de markt op komt en ook audioberichten eenvoudig gemanipuleerd kunnen worden. De ‘war on fake’ begint bij onszelf en bij wat we kids leren op school.

Mediawijsheid noemen ze het. In de strijd tegen nep, lijkt dat het meest zinnige instrument om de strijd te winnen. (bron)

Taak journalistiek

Journalistiek moet weer meer prioriteit maken van gedegen nieuws en niet van snel nieuws. Want in een wereld waarin je niet meer weet wat waar is, daar kan je je ook niet wapenen tegen wat echt fout is. Het is een methode in psychologische oorlogsvoering, in het politiek verzwakken van je tegenstanders. Vaak is het effect van bewuste of minder bewust foute informatie dat men snel denkt: ‘waar rook is, daar moet vuur zijn’.

Lees ook ‘Desinformatie is het wapen, gezond verstand de afweer‘ (NRC 11 januari 2017). NRC heeft trouwens een rubriek ‘NRC checkt‘ om beweringen nu echt even tegen het licht te houden.

Concrete tips tegen nepnieuws

De website FactCheck.org geeft ook nog een aantal concrete tips die jij kan gebruiken om nepnieuws te herkennen:

1. Kijk verder dan de titel

Vaak gebruiken titels bij nepnieuws erg vaak HOOFDLETTERS en gebruiken de methode van ‘clickbait’, waarbij het zo sensationeel als mogelijk wordt verteld zodat jij wil doorklikken. Maar vaak kom je er dan al snel achter dat het onzin is. Ondertussen ben jij op een website geweest en heb je advertenties gezien en is er weer geld verdiend door aanbieders hiervan

2. Welke bron is gebruikt?

Is te vinden wat de bron is van een bericht? Niet alles wat wordt beweerd is ook waar. Heeft NASA gezegd dat er een invasie is van aliens? Je kan bijvoorbeeld Google gebruiken om op de bronnen te zoeken en bij echte nieuwsbronnen uitkomen.

3. Wanneer is het bericht geplaatst?

Een simpele grap is om op sociale media oude berichten te citeren of opnieuw te delen (zoals ‘Kabinet-Rutte gevallen‘ of ‘Kans op Elfstedentocht heel groot‘). Een bericht hoeft zeker niet fout te zijn, maar kan ook oud zijn. En soms wordt een oud bericht gekoppeld aan iets wat nu gebeurt. Oftewel: controleer de datum in het bericht en van de bronnen.

4. Wie is de auteur?

Een normale nieuwsplatform heeft diverse journalisten en redacteuren werken. Als bij bepaalde berichten altijd dezelfde auteur staat kan het er op wijzen dat je met een nepnieuwswebsite te maken heb. Je zou ook nog kunnen zoeken op de naam van de auteur. Die soms dus niet eens blijkt te bestaan.

5. Bekijk andere content op de website

Check de rest van een website om de waarde van de website te kunnen inschatten. Past een bericht wel in de normale nieuwsberichten? Of zijn alle berichten alleen maar spraakmakend?

6. Bekijk de disclaimer

Er zijn diverse sites die zeker niet beweren dat ze echt nieuws verkondigen zoals despeld.nl of theonion.com. Bekijk maar eens de ‘over ons’ pagina, of de ‘about us’. Zo staat in de disclaimer van satire nieuwssite De Speld: ‘De artikelen die geplaatst worden op deze website zijn persiflerend, satirisch of parodiërend van aard.’

7. Breed in het nieuws?

Een journalistieke stelregel zegt: één bron is geen bron. Als bepaalde nieuwsberichten al een paar uur oud zijn, maar nog steeds slechts op één website staan, dan kan je ervan uitgaan dat het om nepnieuws gaat.

Ook handig

Plugin voor Chrome: Fake News Alert. De extensie onderscheidt nep-artikelen van echte artikelen door middel van een speciale checklist.

Ook handig is de website FactCheck.org (of via twitter @factcheckdotorg) die bij (vooral USA) nieuws de feiten probeert te beoordelen.

Als jij nog tips hebt, welkom!