Waarheidsvinding zou in de tijd van de alomtegenwoordigheid van het Internet steeds minder een probleem moeten zijn. De vraag naar wat er nu eigenlijk waar is, zou steeds sneller beantwoord moeten kunnen worden, nu nagenoeg alle informatie vrijelijk beschikbaar is. Maar het vreemde is, dat de enorme hoeveelheid data het misschien wel bijna onmogelijk maakt om goed uit te zoeken wat nu waar is, en zitten we gevangen in een zelfbevestigende bubbel.

Alle informatie is te krijgen

Een gezonde politieke arena en een gezond politiek en maatschappelijk debat is gebaat bij het vrij beschikbaar zijn van nieuws en informatie. Zou je zeggen. In de praktijk lijkt het er meer op dat de veelheid van informatie ons niet genuanceerder heeft gemaakt, maar eerder in onze eigen hoeken heeft gedrukt van links naar rechts, van progressief naar behoudend, van nationalist naar utopist. En wat ook nog eens blijkt, is dat het vrij beschikbaar zijn van informatie en het vrij beschikbaar zijn van publicatieplatforms waarop iedereen zijn eigen ‘nieuws’ kan delen, er nu een explosie is van websites met nepnieuws, samenzweringswebsites en communities die draaien op conspiracy-theorieën.

Waar blijft zelfcorrigerende dynamiek?

Lang is er vanuit gegaan dat er een soort zelfcorrigerende dynamiek in de online gemeenschap is, waardoor nieuwsberichten en ideeën als het ware vanzelf worden getoetst en, waar nodig, aangepast en genuanceerd. Wat echter steeds meer blijkt is dat ideeën extremer worden. Denk alleen aan ontkenners van de klimaatsverandering, platte-aarde-activisten, nieuwe wereldorde samenzweringen, christelijk fundamentalistische subgroepen, theorieën over allerlei politieke samenzweringen. Wie zegt nu wat waar is? En hoe kunnen dingen blijven bestaan die voor het grootste deel van de weldenkende gemeenschappen als volslagen waanzin worden gezien.

Teveel te kiezen

Belangrijkste oorzaak lijkt vooral het feit te zijn dat er zoveel te krijgen is. Er is zoveel te kiezen, en je moet wel kiezen. En hier komt het interessante. Psychologen en andere sociale wetenschappers hebben regelmatig aangetoond dat als men veel verschillende informatie krijgen om uit te kiezen, mensen meestal niet rationeel en verstandig kiezen. In plaats daarvan gaan onze eigen ideeën ons leiden en kiezen we vaak voor de informatie die het eenvoudigste is en die onze eigen overtuigingen bevestigen, en we negeren de informatiebronnen die onze standpunten tegenspreken.

Zoeken naar bevestiging van je overtuigingen

Online platforms, zeker de platforms waardoor je nieuws en opinie leest, zoals via Facebook en Google, geven je steeds meer die informatie die bij je past, dat wat past bij je eigen interesses. Je kan aan dit proces ook extra meewerken, dat je dus alleen dat krijgt te zien wat je zelf interessant vindt, door bijvoorbeeld berichten te verbergen op je Facebook tijdlijn die je absoluut niet interessant vindt, of de informatie te verbergen die niet stroken met je eigen overtuiging. Dat is iets moois, als je het even zo bekijkt, omdat je je zo ook niet hoeft te storen aan de mening van anderen. Iedereen blij, zou je zeggen.

Het effect is echter dat je zo terecht komt in sociale kringen die het steeds meer met elkaar eens zijn, je krijgt continue bevestiging bij je overtuigingen. Je krijgt dus te zien wat jij wilt zien. Maar je krijgt daardoor steeds minder informatie, nieuws en opvattingen te zien die niet helemaal met stroken met jouw opvattingen. Je krijgt daardoor dus steeds minder de druk om je eigen overtuigingen kritisch te bekijken en je te verdiepen in andere opvattingen.

Tekst gaat door onder afbeelding

Samenzweringen

Het is dan ook niet gek dat juist in deze informatie-dynamiek er steeds meer ruimte is voor conspiracy, samenzweringen. Daarbij krijg je ook een wildgroei aan websites die nepnieuws en gehypte nieuwsvirals presenteren. Het gaat in zo’n tempo dat het bijna niet meer is bij te houden qua check op waarheid.

Probeer iets zinnigs te posten over de situatie in het Midden-Oosten (noem Syrië, Israël, Turkije, Palestijnse gebieden) en je komt erachter dat er zoveel bronnen zijn, dat het bijna niet is bij te houden, en moeilijk te zeggen is wat nu betrouwbare bronnen zijn. Maar op basis van foto’s, filmpjes van ooggetuigen en ander nieuws dat tot ons komt via Twitter, Youtube en andere kanalen, worden allerlei ideeën in stand gehouden en wordt de publieke opinie beïnvloed.

Ieder zijn eigen waarheid, ieder zijn eigen motivatie. Het publiek kiest uiteindelijk niet wat waar is, maar wat past de eigen overtuigingen. Uit een analyse van BuzzFeed van Facebook pagina’s van de republikeinse en democratische partijen blijkt dat 20% (democraten) tot 38% (republikeinen) van de informatie misleidend blijkt te zijn.

Zingende Donald Trump en Hillary Clinton

Was eerder het LuckyTV filmpje met een zingende Trump en Clinton een internet hit, deze oude mensen hebben het echt op TV gezien maar snappen het niet. Zij nemen dus voor waar aan wat er op TV komt en (her)kennen het fenomeen van satirische LuckyTV filmpjes niet. Dit fenomeen gaat echter steeds meer op voor het grote internet publiek.

Fact checking

Het lijkt allemaal zo mooi, dat iedereen zijn eigen communicatiekanaal kan opzetten op Internet. Maar het fact-checken wordt steeds belangrijker. Hoe vaak heb jij op je Facebook niet allerlei onzin voorbij zien komen? Of het nu een statement tegen de nieuwe Facebook voorwaarden was, een nieuwsbericht over ADHD-medicijn ritalin, en nog meer ‘wist je dan…’ en ‘dit wil de politiek je niet vertellen’ berichten.

Kranten hebben het druk met het feiten checken, zoals het NRC doet in de rubriek ‘NRC Checkt‘. Ook Facebook pagina’s als ‘Hoaxmelding‘ hebben het er maar druk mee, en de vraag is daarbij ook nog of het publiek zich er iets van aan trekt. Waar het namelijk vroeger tante Truus was, die het Internet nog niet zo goed begreep, daar lopen nu grote groepen van het online publiek achter dergelijke berichten aan.

Uit je bubbel stappen

Het lijkt me dat je in een tijd als deze bewust moet zijn dat je je eigen bubbel creëert , waarbij je vooral naar bevestiging van je eigen overtuiging zoekt. Het is heilzaam om andere meningen te horen, om corrigerende geluiden tot je te nemen, om bewust in de overtuigingen van anderen te verdiepen zodat je een genuanceerdere opvatting kan krijgen. Dat is goed in het politieke debat, in de maatschappelijke vraagstukken, op het religieuze en culturele speelveld. Het vraagt echter een steeds bewustere stap om uit je eigen, gelijkdenkende en comfortabel zelfbevestigende bubbel te stappen.

Lees verder: ‘How the Internet Is Loosening Our Grip in the Truth‘ (New York Times)