Het is een boeiende weg die volgt, als je hebt moeten constateren dat je geloof op losse schroeven is komen te staan. De gemakkelijk weg eruit is om te besluiten dat je dan maar niet meer gelooft. Het is eerlijk gezegd een te gemakkelijke weg. Je weet wel: iets met het kind en het badwater. Je gooit te snel alles weg. En je hebt niets dat de plek gaat opvullen. Moet je vervolgens maar een eigen god of godje gaan creëren?

Een god in mijn gelijkenis

Die nieuwe god of godje is er dan snel een die gaat voldoen aan al je voorkeuren. Een beetje een omgekeerde schepping: de mens schept een god in zijn gelijkenis. In plaats van zoals het eerder werd meegedeeld: de mens die geschapen werd in de gelijkenis van god.

Maar goed, wat te doen als de ideeën die je had over god, niet een aantal fundamentele vragen overleeft. Wat als de vraag begint op te doemen waarom niemand je eerder had verteld dat je niet te vast moet proberen te houden aan aangeleerde ideeën, maar dat je vooral had moeten leren hoe het is om een reiziger te zijn, een pelgrim door het leven.

Venster of box

Door de eeuwen heen bestaan religies voor een groot deel uit het doorgeven van verhalen die ons een raam geven om naar ons verleden, heden en toekomst te kijken. Iedere religie en iedere cultuur heeft ideeën over de vraag waar wij vandaan komen. Iedere religie en iedere cultuur zoekt naar de reden en de zin van rampen en ellende. Het christelijk geloof ook. Maar hoè we de oude verhalen vertellen, dat is in de praktijk vaak anders geworden. De verhalen zijn gaan knellen: in plaats van een raam om door te kijken naar onze werkelijkheid, zijn het boxjes geworden waar alle opvattingen netjes in moeten passen. Zo is geloof niet meer gestoeld op grootse verhalen, maar op leerstellingen.

Ketter

Leerstellingen zijn meer aan de erosie van de tijd onderhevig dan de verhalen die we doorgeven. Het doel van de verhalen is niet om ons te overtuigen van leerstelligheden. Maar om een kleur van begrip, een smaak van het leven, te geven. In mijn refo-evangelische achtergrond ben ik vooral geleerd om studie te doen, de details in te duiken, grondteksten te bestuderen, verborgen verbanden te vinden, en werd de Bijbel als het ‘enige en onfeilbare woord van God’ gezien. Dat laatste is toch lastig als dat enige en onfeilbare woord van God toch niet zo onfeilbaar blijkt te zijn. Wie vertelt dan dat je ook de verhalen anders kan lezen, dat ze misschien een ander doel hebben? Ach ja, het risico bij dit punt is, dat je direct wordt weggezet als ketter. Lekker gemakkelijk voor de oude goegemeente. Het gebrek aan ruimte voor het verkennen van nieuwe wegen, is denk ik een van de redenen waarom het besluit eenvoudiger is gemaakt dat je dan maar NIET gelovig bent, dat je jezelf dan maar gaat zien als agnost, atheïst of seculier. En ik denk dat het jammer is. Je weet wel: kind en badwater…

Nieuwe verhalen

Wat er nodig is dat er nieuwe verhalen worden verteld en nieuwe wegen worden gewezen. Dus geen koudwatervrees voor bekijken van je leven en je geloof vanuit een ander perspectief. Tomás Halík, een Tsjechische theoloog, schrijft in de inleiding van zijn recente boek ‘Ik wil dat jij bent‘:

‘Ik ben ervan overtuigd dat het christendom van morgen nog ‘een ideologie’ noch ‘een systeem’ zal zijn. Het moet en zal een leerplaats worden voor geloof, hoop en liefde; een school op basis van het ideaal van de middeleeuwse universiteiten waar in een gemeenschap door middel van gebeden, studie en vrij debat gezamenlijk naar de waarheid werd gezocht.’

Door het wikken en wegen, het opnieuw vertellen van oude verhalen, het vertellen van nieuwe verhalen, daar begint geloof weer perspectief te krijgen. Dit is geen eenmalige oefening, maar voortdurend. Steeds weer opnieuw moet je je eigen ideeën over God bevragen, betwijfelen en bijstellen. Steeds opnieuw.

‘Ik ben er geleidelijk van overtuigd geraakt dat God eerder tot ons komt in een vraag dan in een antwoord. Misschien is degene die wij met het woord ‘God’ aanduiden, aanweziger als we die naam niet te gemakkelijk uitspreken. Misschien voelt Hij zich prettiger in de open ruimte van een vraag dan in de benauwdheid van onze antwoorden, beweringen en definities.’ ~ Tomás Halík

Oude schatten

Het boek ‘Zonderschuld‘ van Mattias Rouw is voor mij ook zo’n boek dat helpt om een nieuw verhaal te vertellen. Alhoewel, wat Mattias probeert te doen is juist oude schatten uit de vroegere eeuwen christendom opnieuw opdiepen en afstoffen. De nieuwe verhalen hoeven echt niet allemaal opnieuw te worden bedacht. Soms is het juist behulpzaam om oude verhalen opnieuw te horen.

Wat ik vanuit dit boek en uit ‘Woestijnvaders‘, het boek dat hij hiervoor uitgaf, meeneem is een vreemd soort ontspannenheid rondom geloof. De vele anekdotes laten monniken uit een ver verleden zien, die alles over hadden om hun overtuiging te volgen. En toch, niet vanuit een gestresst gevoel. Meer vanuit het idee: als Jezus ons voorhield dat het belangrijk is om nederig te zijn, zullen we daar dan maar mee beginnen? Ja, er is nog meer te doen, maar hier hebben we onze handen al vol aan.

‘Een monnik vroeg abt Hierax eens: ‘Zeg me in één woord hoe ik gered kan worden.’ De grijsaard sprak tot hem: ‘Zit neer in uw monnikshuisje. Als je honger hebt, eet, als je dorst hebt, drink, maar spreek van niemand kwaad. Dan word je gered.’ ~ Uit ‘Zonderschuld’

Geen theologische gemienemeut, maar gewoon gaan leven vanuit overtuiging. Ja, theologie doet er ook toe. Maar, zo leert bijvoorbeeld de orthodoxe kerk, je kunt geen theologie bedrijven buiten aanbidding. De aanbidding helpt in het voorkomen van oeverloze discussies. Ik denk trouwens dat je ook niet God kunt aanbidden zonder theologie, maar dat terzijde.

Kind behouden

Waar volgens mij veel behoefte aan is, is de nieuwe verhalen, die helpen om het kind te behouden als het badwater wordt weggegooid.

Laat Rob Bell maar in zijn nieuwste boek ‘What is the Bible?: How an Ancient Library of Poems, Letters and Stories Can Transform the Way You Think and Feel About Everything‘ vertellen dat je de Bijbelverhalen op hele frisse en relevante manieren kunt lezen. En schrijf hem niet zomaar af omdat hij andere dingen zegt dan je altijd hebt geleerd of, nog erger, omdat tegen hem waarschuwen. Pffff, altijd maar dat waarschuwen tegen mensen en leerstellingen. Ga maar eens onder een andere douche van opvattingen staan, en kijk wat er van je oude ideeën over blijft. Het hoort bij de reis die je maakt. Leer luisteren naar mensen die anders zijn. En als je bang bent dat je dan je geloof kwijt raakt, wat voor geloof heb je dan? Bang voor andere opvattingen? Bang voor goede vragen en nieuwe perspectieven?

Oudere geloofstradities

Zelf ben ik als (ex-)refo-evangelisch christen gefascineerd door de oudere geloofstradities van de katholieke en orthodoxe kerk. Dat komt ook vanuit het gemis van spirituele beleving die gestoeld zijn op eeuwenoude geloofspraktijk. Ik ben tegen de evangelische hoogmoed opgelopen die zich, bij mij althans, kenmerkte door een vaak onuitgesproken overtuiging dat de christenen in de eeuwen voor ons wel hun best hebben gedaan, maar dat wij ‘het’ nu eindelijk pas goed begrijpen. Ik ben tegen de reformatorische hoogmoed opgelopen die zich vaak uit in het idee dat ‘wij de enige ware kerk zijn’.

Ja, ik moet er aan wennen dat de liturgie anders wordt ingevuld, dat er rook, symboliek, kleding, oude gebruiken, beelden en iconen onderdeel van zijn. Maar wat kan ik genieten van het weten dat bijvoorbeeld in de katholieke kerk alleen de vier evangeliën worden binnengedragen en op het altaar worden gelegd. En dat juist als er uit deze wordt voorgelezen, de gemeenschap uit eerbied gaat staan. Ja, ik ben fan van de verhalen van Jezus. En hier zie ik dat de kerk dat al eeuwen leert: al het oude en al het nieuwe moet je bekijken door het venster, dat de al die verhalen samen over het leven en de boodschap van Jezus, je biedt. Daar hoef ik niets hips voor te verzinnen. Hier mag het oude verhaal verteld worden.

Een paar namen

Wie mij helpen in de zoektocht naar nieuwe verhalen? Een paar namen, waarvan ik er hiervoor nog een aantal heb genoemd: Richard Rohr, Tomás Halík, Rob Bell, Mattias Rouw, Brian D. Mclaren, Peter Enns. Maar ook inspirerend: Tom Krattenmaker die het boek ‘Confessions of a Secular Jesus Follower: Finding Answers in Jesus for Those Who Don’t Believe‘ schreef. Tom noemt zich seculier. Maar goed, wat maakt je gelovig en wat seculier? Ben je pas gelovige als je gelooft in een hemel waar je naartoe kunt gaan als je hier dood gaat? Dat is wel een hele smalle definitie van geloof. En deze leerstelling zou ik graag aan alle mogelijke vragen willen onderwerpen.

Even zover.

Ik ben onderweg. Ik beschrijf mezelf als gelovige maar ook als ongelovige, als pelgrim, als twijfelaar, als reiziger, en als liefhebber van verhalen. Maar mijn ervaring is ook (ja, heel subjectief), dat ik spiritueel pas ben gaan leven, toen ik het niet meer zeker wist, dat ik al mijn zekerheden inleverde en daardoor werd gedwongen om op weg te gaan. Vol goede moed en altijd in voor nieuwe vergezichten. God is niet gelimiteerd tot onze ideeën, niet tot onze tradities en zelfs niet tot onze kerken.

Hoe moet je mens zijn? Hoe het leven geleefd? Deze twee vragen zijn meer relevant en meer spiritueel dan ik ooit kon bedenken.