Ik las afgelopen week een boekje van Dr. Viktor Frankl, Joods Psycholoog & een Holocaust overlevende. Hij reflecteert, als psycholoog, de verschrikkingen van de Holocaust. Hij doet er zijn best voor om de menselijke psyche, de gedragingen, de oer impulsen en de echte waarde van het leven te ontvlechten, te doorgronden. Het is pittige stof, maar het zet veel gedachten in beweging.

Afgelopen week was het weer Holocaust Remembrance Day. Steeds minder mensen weten van de Holocaust af. In de USA weet 66% van de Millenials niet waar je het over hebt als je het hebt over de Holocaust, zo bleek uit onderzoek.

Night

Het verschrikkelijkste boekje dat ik over de Holocaust las was ‘Night’ van Elie Wiesel. Hij beschrijft hoe hij de ellende als tiener meemaakte, uiteindelijk van zijn vader afscheid moest nemen. Alles wat stuk ging. Nog nooit voelde ik me zo depressief tijdens het lezen van een boekje. Een diep grauw, angstig duister relaas dat gaat over dat waar mensen toe in staat zijn elkaar aan te doen. En tegelijkertijd een glimpje licht over de kracht waarmee de mens ook kan overleven.

Een reden tot leven

Terug naar die Dr. Frankl. Hij zoekt naar de zin van het leven juist temidden van de duisternis, de angst, de dood die overal loert. Het aparte is dat de vraag ‘waar was God in Auschwitz’ niet de vraag was die hem bezighield. Hij heeft het over hoe je waardig mens kan zijn. En ziet hoe de mens zijn waardigheid kan behouden of verliezen in de meest vreselijke omstandigheden. Hij beschrijft hoe hoop de mens letterlijk levenskracht kan geven. Zodra mensen in het concentratiekamp de hoop opgaven, waren ze soms letterlijk in een paar dagen dood. Hij schrijft over een man die met hem een droom had gedeeld die hij begin januari 1945 had gehad. In deze droom vertelde een engel hem dat 30 maart het kamp zou zijn bevrijd. Deze droom gaf hem hoop en gaf hem daarmee de levenskracht. Maar hoe dichter de 30 maart kwam, hoe minder hoop er over bleef. Hij overleed op 31 maart. Officieel aan een of andere ziekte. Maar blijkbaar kan hoop ook ziekte onderdrukken en overwinnen.

Nietzsche had eerder al geschreven: ‘Hij die een reden tot leven heeft, kan vrijwel alle levensomstandigheden verduren.’ Wat gebeurt er met een mens die geen reden meer heeft om te leven?

Doel van het lijden

Ergens schrijft hij: ‘Als er al een doel is van het leven, dan moet er een doel zijn in het lijden. Lijden is een niet weg te denken deel van het leven, net zoals als lot en dood. Zonder lijden en dood is het menselijk leven niet compleet. De manier waarop een mens zijn lot aanvaardt en al het leed dat het met zich meebrengt, de manier waarop hij zijn kruis opneemt, geeft hem alle gelegenheid om – zelfs in de moeilijkste omstandigheden – een diepere betekenis toe te voegen aan zijn leven… Je moet niet denken dat deze gedachten wereldvreemd zijn en te ver afstaan van het echte leven. Al is het waar dat slechts weinigen in staat zijn om zulke hoge morele normen te bereiken.’

Realiteit van het leven

Omgaan met het lijden en zelfs de zin van het leven vinden in de grauwheid van de dood. Het laat me beseffen dat het leven niet bestaat zonder randjes, zonder lijden, verdriet en dood. Verrassend vind ik het dat voor Frankl het verschrikkelijke lijden en onrecht helemaal geen bewijs was voor de dood van God. Het is een ding dat bij hem niet eens opkomt.

Het hoogste doel

Wat nu als je alles kwijt bent geraakt? Frankl moest leven in de concentratiekampen met de alomtegenwoordigheid van de dood. Iedere dag kon het einde daar zijn. Niets had hij meer, niets anders dan zijn eigen lijf en zijn eigen gedachten. Hij vertelt hoe hij zijn vrouw helder voor ogen krijgt. Hij hoort haar stem, ziet haar glimlach en kijkt haar in haar ogen. ‘Realiteit of niet, op dat ogenblik was haar blik stralender dan de rijzende zon.’ Op dat moment komt het bij hem binnen dat ‘voor het eerst in zijn leven erkende hij de waarheid, die door zoveel dichters is bezongen, door zoveel wijsgeren als de grootste aller wijsheden is geprezen. De waarheid – dat de liefde het hoogste doel is waarnaar de mens kan streven.’ Je moet weten dat hij niet kon weten of zijn vrouw nog leefde. Maar dat hoefde ook niet. ‘Liefde reikt veel verder dan de lichamelijke aanwezigheid van de geliefde persoon, zij reikt naar het geestelijke, naar de mentale persoonlijkheid van de geliefde.‘

Waardig leven

Ik zit hier nog even met een hoofd vol gedachten over het leven, waardig leven, lijden, onrecht, de rol van hoop en het niet opgeven van hoop. Het leven dwingt je er soms toe om de realiteit van het gewone leven, het gewone, het ongewone en het buitengewone leven, onder ogen te zien. En de hoop niet op te geven. Dat de waardigheid van het omgaan met de krassen, de butsen, de scherven en de scheuren die het leven onvermijdelijk geeft, dat het daarom gaat als je oprecht mens wilt zijn. Dat is geen succesverhaal. Dat is mens zijn tot in het hart van wie je kunt zijn als mens. Tot in iedere vezel van je lijf en leden.

Extra: de zin en doel van het leven

In deze oude opname uit 1972, houdt Dr. Viktor E. Frankl een boodschap over de zoek naar de zin en het doel van het leven. Hij is bijzonder positief over de mens. Maar hij legt ook uit wat de reden daarvoor is.