Job en de vraag van het lijden
Het leven zoals het ons overkomt kan ongenadig op ons afkomen. Het voelt als oneerlijk dat de ene het voor de wind lijkt te gaan en de ander moet lijden onder ellendige en verdrietige omstandigheid. Waarom er lijden is in deze wereld en waarom ons het lijden overkomt, dàt is misschien wel de meest onbeantwoorde vraag die de mensheid heeft beziggehouden. Het is wellicht het meest te verdragen door te denken dat er nu eenmaal soms foutjes in de schepping en pech in het lot zitten. Het kan meezitten en het kan tegenzitten. Een andere manier om het te verdragen is de houding van Insjallah, ‘als God het wil’, het goddelijke lot waar niets tegenin is te brengen.
Een opdracht voor genezing?
Maar eerlijk gezegd kom ik veel ongemak tegen rondom het lijden. Waarom iets je overkomt, dat moet toch een reden hebben?! En, het geloof moet toch een oplossing voor het lijden in zich hebben? En voilà, daar heb je nieuwe bewegingen onder nieuwe charismatische predikers die een opdracht zeggen te hebben in genezingen. Want, zo is de gedachte, alles wat Jezus kon is ook aan de gelovigen nu gegeven. En Jezus kwam het lijden van veel mensen beëindigen door hen te genezen en het lijden op te lossen. Dus dat moet ook nu beschikbaar zijn. Het gevolg is een vervreemdend geloof waarin de gelovige in dit leven het voorstadium van perfectie kan beleven, de hemel nu alvast. Zoiets.
Ik denk dat het problematisch is. Naast een theologie die een bijzonder eenzijdige kijk heeft op de oude verhalen is de bijkomstigheid ook nog eens dat we niet meer kunnen omgaan met verdriet, met het in duigen vallen van dromen, met het uitblijven van een antwoord op de vraag ‘waarom overkomt mij dit’? Je kunt je de pastorale problemen voorstellen die hieruit groeien. Als er geen wonder gebeurt, dan is je geloof blijkbaar niet goed genoeg. Òf, als het wonder niet gebeurt, dan moet je de conclusie trekken dat God er dus helemaal niets van bakt, dat hij je vergeten is, of dat hij er misschien helemaal niet is. De wonderdoende God lijkt erg op een goede fee die is geschapen in de sprookjesverhalen van de moderne kerk waarbij het dikke boek meer lijkt op een verzameling magische spreuken dan op een oude bibliotheek van verhalen en geschriften die door de eeuwen zijn doorgegeven.
Job als oeroud theater
In de afgelopen dagen heb ik me moeten verdiepen in het boek Job. Het is als een oeroud theaterstuk dat niet onder doet voor Shakespeare en waar in rijke dialogen de vraag van het lijden wordt besproken. Alles draait om een rijke man die overspoeld wordt door ellende. Ik zal het boek in het kort samenvatten:
Er was eens een rijke man die Job heette. Hij was godvrezend. Op een goede dag is er een hemelse vergadering waarin de zonen van God zich verzamelen. Satan komt met een aanklacht naar God, omdat hij het goedkoop vindt dat Job zo trouw God volgt. Want ja, als alles goed gaat, dan is er ook geen reden om aan God te twijfelen. Moet je maar eens kijken als de ellende over hem komt, dan zal hij wel anders piepen. Wel, zo gezegd zo gedaan, Satan krijgt toestemming om de godvrezende Job hard te raken. Zo hard, dat hij zijn geboortedag vervloekt en verlangt naar het moment dat hij dood zal zijn. Maar God blijft hij trouw. En hij zei: ‘Naakt ben ik uit de schoot van mijn moeder gekomen en naakt zal ik in haar schoot terugkeren. De HEER heeft gegeven, de HEER heeft genomen, de naam van de HEER zij geprezen.’ (Job 1:21)
Zijn vrienden komen om hem te bemoedigen maar bakken daar niets van. Er moet wel een reden zijn van zijn ellende, zo redeneren de vrienden van Job, op zoek naar de oorzaak van het verschrikkelijke lijden dat Job is overkomen. Want zo zit God nu eenmaal in elkaar. Hij beloont de rechtvaardigen en straft de zondaren. Als je ellende overkomt, ga dan op zoek naar de echte reden en kom tot inkeer zodat de Allerhoogste genade kan betonen. Zo gaan ze maar door, alsof het lijden van de beste man nog niet genoeg is. en Job verdedigd zich keer op keer dat hij niets verkeerds heeft gedaan, hoe zwaar de vrienden er ook op drukken. De toespraken van de vrienden klinken perfect, geestelijk, godsdienstig, als een preekschets die je zo uit de kast kan pakken. Het klinkt allemaal, als je het zo snel over je heen laat komen, best redelijk en godsdienstig als ze het lijden proberen te verklaren. Het doet me denken aan de lange saaie preken die ik als kind in de kerk hoorde, en de woorden en de toon altijd ongeveer hetzelfde klonken waardoor je onbewust maar aannam dat het wel goed was. Lange hoofdstukken in het boek van Job zijn gevuld met dialogen van vrienden die het niet kunnen accepteren dat het lijden overkomt, zonder dat Job het zou hebben verdiend op een of andere manier. Job, bijna vermoeid van al die redeneringen, blijft zich maar verdedigen. Hij wil zich niet naast God neerzetten, want ‘Ook al heb ik geen schuld, mijn eigen mond zal me veroordelen’, zo antwoord Job (Job 9:20). Job wil zelf ook wel weten waarom het lijden komt, maar het is niet zo dat de vrienden zomaar kunnen zeggen dat het zonden van Job zijn die daar de reden voor zijn, waar hij zich van zou moeten bekeren. En zo gaat het maar door en door en door. ‘Jullie troosten mij met lege woorden, wat jullie zeggen is niets dan bedrog’, verzucht hij voelbaar gefrustreerd uit terwijl hij zich met scherven moet krabben omdat zijn hele lijf zo’n zeer doet. En ondertussen wordt Job harder in zijn woorden over God.
‘God heeft mij mijn recht onthouden, de Ontzagwekkende heeft mij diep verbitterd.’ … ‘God rukt mijn tentkoord los, hij vernedert mij.’ … ‘Wat heb ik van God in de hemel te verwachten.’ Oftewel, God is oneerlijk! Job heeft een groot probleem met de Allerhoogste.
Het is als olie op het vuur van de vrienden van Job die er zelfs woedend van worden. Hoe durft Job zich zo neer te zetten als foutloos. Hoe durft hij zo’n grote mond naar de Almachtige te hebben. Woedend zijn ze, ontzet, onthutst. Hoe durft deze ellendige man. Je voelt in de discussie de rode wangen van opwinding, ontzetting en boosheid.
Maar dan lijkt het genoeg te zijn. In een machtige storm breekt de Almachtige zelf in in al het over en weer gepraat dat het overgrote deel van het boek Job inneemt. Hij negeert hierin de vrienden van Job met al hun redeneringen. Hij gaat met Job in gesprek en neemt Job mee in het grootse en het kleine van de schepping. Van de fundamenten van de aarde tot het heelal. Van de sprinkhaan tot de enorme monsters. En steeds is maar de vraag van God aan Job ‘Waar was jij toen…’, ‘Weet jij van…’, ‘Wie heeft…’. Het is een bombastische demonstratie van de Almachtige die het theater helemaal op zijn kop heeft gezet en niet alleen Job, maar ook zijn vrienden helemaal met stomheid slaat. ‘Daarom herroep ik mijn woorden en buig ik mij, zoals ik hier zit in het stof en het vuil.’ is het antwoord van de ellendige Job. Er is een nieuw hoofdstuk in zijn godservaring geschreven. Het ging niet meer over God, maar hij heeft God nu zelf gezien.
Job moet bidden voor zijn vrienden, zodat God genadig zal zijn. In een kort slot in het boek Job lijkt alles weer te worden hersteld. Het boek is rond. Job ontvangt weer nieuwe rijkdom en status en aanzien. God is goed voor hem geweest.
Praatgrage vrienden en een boze God
Opvallend is dat God nergens Job ongelijk geeft in uitspraken dat hij niets verkeerds heeft gedaan. Er was geen reden voor de ellende van Job. De kijker in het theater krijgt dan wel een kijkje in de hemel waarin Satan God heeft uitgedaagd, maar de beste man heeft dat nooit meegekregen. Er is geen reden voor de ellende, geen zonde die daar de oorzaak van is en die zou moeten worden opgelost of vergeven of iets dergelijks. Job vind uiteindelijk vrede in zijn ellende. Dat is niet pas als alles weer is rechtgetrokken, niet pas als er genezing is gekomen. Trouwens, als de Allerhoogste woedend is op iemand, dan is dat op de praatgrage vrienden van Job die sluitende theorieën en theologieën hadden, die alles konden uitleggen hoe de Allerhoogste werkte. Dat lijkt me een pastoraal belangrijke aanwijzing.
Er is geen reden voor het lijden
Het voelt of dit oude boek, het boek Job wordt gezien als het oudste verhaal uit de Bijbel, veel te zeggen heeft over ons nu. Het is misschien wel een medicijn voor het westerse ongemak rondom het thema lijden. De boodschap van geloof is niet dat er een reden moet zijn voor het lijden. De boodschap van geloof is ook niet dat er altijd maar een oplossing voor komt. De boodschap van geloof is zeker geen theater van genezing.
Oude kerk
In de oude kerk wordt Job ook gezien als een type van de lijdende Christus die geduld moest leren, in stilte het lijden op zich nam. Volgelingen van Christus zullen ook volgeling van de lijdende Christus zijn, kruisdragers. En in geduld wachten op de Allerhoogste. Niet tot ze het begrijpen, maar tot ze God zelf het woord zullen horen nemen. Uiteindelijk is Job ook een boek van hoop. Alles komt goed. Niet als beloning, niet omdat Job het nu eenmaal goed heeft gedaan en geslaagd is voor een examen, maar omdat God alles weer rechtzet. De redenen worden niet duidelijk gemaakt. Waarschijnlijk omdat deze er niet zijn.
Waardeer je dit artikel? Overweeg een kleine donatie. Voor een volgend kopje koffie tijdens het schrijven bijvoorbeeld.
PS: zie je een schrijfvoutje? Mail me ff!
[yarpp]
Het is een mysterieus boek.
Er is een vraag maar geen antwoord
God hoeft ons de reden niet te zeggen voor het lijden
Waarschijnlijk zou het ons enkel in verwarring brengen
Ook op het kruis bleef het stil
In ons aardse bestaan zal er geen antwoord klinken
enkel stilte
in de stilte ligt de belofte voor de toekomst
Het boek laat ook zien dat god zijn oogappels heeft. Dat hij de ene meer waard acht dan de ander. En dat zie je door de hele bijbel heen. Ook in het nieuwe testament. God kiest vaak niet voor het goede maar voor het belang van zijn oogappeltjes. Satan kende god in al zijn almacht en “heerlijkheid” een hondert procent perfecte entiteit. Toch koos satan (oogappel van God) tegen god. Dat moet iets zeggen. Wij… Lees verder »
Dag @mark
De Bijbel heeft mij jaren geleden tot God gebracht maar jaren later door die zelfde Bijbel mijn geloof kwijt geraakt.
Nu dat ik opnieuw met Hem verzoend ben weet ik zeker dat de god van Job en exodus en van vele andere gedeelten van de bijlel niet de werkelijke God is. Het is niet de God die hemel en aarde geschapen heeft.
Dag Wouter. Link heb ik bij je Twitter gezien. Ik heb zelf geen twitter. “De afwezige God en mijn dode geloof” Ik vind het een goed verhaal. Wat me opvalt is de eerlijkheid die er vanaf druipt. Ik ben onderhand zeker van dat God zulke mensen zoekt. De mensen die hardop durven denken. Die de achterste van hun keel laten zien. Ja, de mensen die in alle eerlijkheid God ter verantwoording roepen. Ik denk dat… Lees verder »
Wouter mag ik je ook een vraag stellen. Waarom ben je een zoekende of twijvelaar geworden of hoe je het ook noemen wild. Is het omdat je, zachtjes uitgedrukt, teleur gestelt bent in de gelovigen, in de kerk of in de bijbel en in God. Of misschien in alles samen. Bij mij was het alles samen. Ik voelde me bedrogen en in de steek gelaten door mijn vrienden en zelfs door mijn beste Vriend. Waarom… Lees verder »
Dag, Wouter. Waarom ik Jezus mijn Vader noem is heel makkelijk omdat Hij dat voor me is. Maar Hij is niet alleen een vader voor mij maar ook mijn beste vriend. Ik geloof in één God die zich in de Bijbel als de Zoon, Vader en Heilige Geest manifesteert. Dat zijn de manivestatie van onze Schepper waar ik in geloof. Ik legde het op de volgende manier aan mijn kinderen uit. Het klinkt mischien bij… Lees verder »
Beste Wouter, Allereerst wil ik zeggen, en dat is zachtjes uitgedrukt, dat het schrijven niet mijn sterkste kant is, inclusisief de vele taalfouten. Dit kan miscommunicatie veroorzaken maar hiermee zul je het moeten doen. Het is niet anders. Er zijn veel mensen die het boek Job als een waargebeurde letterlijk verhaal geloven. Ik weet niet hoeveel boeken over het boek Job geschreven zijn, één nog diepziniger dan de ander. Jij zegt “je moet niet iets… Lees verder »
Heer, mijn enige God, wijz ons de weg, de weg naar U. Heer Jezus reinig ons, maak ons puur. Zuiver ons van alles wat Uw liefde in de weg kan staan. Zodat Uw liefde, die niet van deze wereld is rijkelijk naar anderen kan vloeien. We willen U voeten en handen zijn op deze wereld zoals U van het begin af aan bedoeld en gewild hebt. Laat Uw liefde vloeien, de liefde dat harten geneest,… Lees verder »
Vergeef me dat ik heb geloofd in wat U niet bent……… Hoe zal Hij uitzien en wat zullen we zeggen als we bij Hem zijn? We zullen ons realiseren dat Hij onvoorstelbaar anders is. Hij lijkt in het algemeen niet zoals over Hem geschreven is………. Hij is de bron van vergeving en onvoorwaardelijke liefde de grootste zwakheid en breekbaarheid die er bestaat maar tegelijkertijd zo rechtvaardig en zuiver met zoveel scheppingskracht die alle voorstellingsvermogen overstijgt.… Lees verder »
Je taal is echt stukken beter dan dat je je voorstelt, maar dat terzijde. Ik kan er niet anders van maken dat je je eigen idee als filter legt over het boek. Klein vraagje: waarom noem je Jezus je Vader?
Dag Wouter, Goed artikel en goed verwoord. We begrijpen inderdaad niet alles wat ons overkomt, maar wat ik zeker weet is dat het kwade niet van God komt, maar hij laat wel toe, dat wij verzocht worden. Zelf gaan we op dit moment door een dal, waarvan de uitkomst niet kunnen overzien, maar toch weten we, dat Hij ons niet laat vallen, maar zelf het zwaarste deel draagt. Ongelovigen begrijpen dat niet, roepen ons op… Lees verder »
Sommigen vinden het boek Job een moeilijk boek. Het moeilijke zit in het feit dat in het boek Job, God voorgesteld wordt zoals Hij niet is. Dat is althans mijn overtuiging en niet meer dan dat. Mijn samenvatting van het boek Job is iets korter dan de die van jou Wouter. Het komt hier op neer dat volgens het boek Job, God zogenaamd een onderonsje met Satan heeft. Ze dagen elkaar uit! Eens kijken wie… Lees verder »
Beste Jesús, je bent nu rare dingen aan het uithalen met het verhaal. Waar haal je het vandaan dat je ‘het woord God moet vervangen met Jezus’? Dat is (excuse me for my language) een of andere simplistische exotische vinding die het allemaal erg vreemd maakt. Het is oud theater waarin gezocht wordt naar de reden van het lijden. En je moet mee gaan in het verhaal. Wat is er voor Godslasterlijk in het verhaal?… Lees verder »