Er zijn dingen die je moet afleren en dat is soms lastiger dan het leren van nieuwe dingen. Denk aan leren autorijden. Als je dat altijd zonder echte les hebt gedaan, kan je technisch misschien prima rijden, maar je hebt het verkeerd aangeleerd. Dus kan je les best ingewikkeld zijn, want je moet nieuwe impulsen opbouwen, anders reageren en je anders gedragen.

Een goeie vraag

Er zijn best wat reacties gekomen op mijn vorige artikel. In een gesprekje met een van mijn Engelse lezers vertelde ik dat het een hele oefening blijft van het afleveren van dingen uit je basisprogramma, afleren van de dingen die je dacht te weten en dacht te begrijpen. ‘Wat zijn de belangrijkste dingen die je moest ‘ontleren’? En wat zijn de grootste uitdagingen in de weg die je gaat?’ Dàt vond ik oprecht een goede vraag. En ik ben er al een paar dagen over aan het nadenken.

Een aantal lessen

Omdat ik hier nu nog geen geordend verhaal van kan maken, begin ik maar met een redelijk random lijst van de dingen waar ik aan moet denken.

De Bijbel is niet het eeuwige en onfeilbare woord van God 

De Bijbel was het eeuwige en onfeilbare woord van God, alles was waar en er bestonden slechts ‘schijnbare tegenstellingen’. Ondertussen begrijp ik dat de Bijbel een zeer menselijk boek is van generaties die op zoek zijn geweest naar God en God hebben begrepen in de kaders van hun tijd en cultuur. De Bijbel zit dus vol conflicterende visies. Maar dat is niet erg. Want de Bijbel is nooit bedoeld als een handboek dogmatiek of een gebruikershandleiding.

God laat zijn Zoon sterven aan een kruis

Het is misschien een evangelisch trucje geweest om te zeggen: ‘Zelfs al was je de enige zondaar, God zou nog steeds zijn Zoon voor je laten sterven aan het kruis’. En het moest de liefde van God duidelijk maken. God is goed en uit liefde laat hij zijn Zoon sterven aan een kruis. Er worden woorden als ‘kruisoffer’ enzo gebruikt om duidelijk te maken dat zo de zonden werden afbetaald. En na de afbetaling door de veroordeling van Christus aan het kruis was God niet meer boos op de mens. Hmmz.

Weet je, de wreedheid van het kruis kan nooit bij een goede God vandaan komen. Het wrede verhaal van een lijdende Christus probeert volgens mij twee dingen duidelijk te maken:

1. Er is een oerreactie van de mens op goedheid. Uiteindelijk, als ultimo de liefde van God voor mensen duidelijk wordt gemaakt, dood de mens eigenhandig de liefde. 
2. De christelijke God kan lijden. De christelijke God neemt onrecht op zich. Dàt is een weg die de christelijke kerk zou moeten volgen.

Leven met onzekerheid

Het is echt een belangrijk thema in sommige kringen: de zekerheid van het geloof. Er zijn boeken vol van geschreven. Het is een lakmoesproef.  Zekerheid van je eeuwige bestelling. Zekerheid van je redding. Maar er zit iets voor. Want in wat of wie geloof je? En hoe weet je dat zo zeker?

‘Zekerheid is voor twijfelaars’, zo staat op een van mijn t-shirts. Niemand kan God bewijzen, en de mensen die het proberen, vind ik altijd best wel sneu. Net zo als mensen die heel hard proberen te bewijzen dat God er niet is, maar dat terzijde. Of God bestaat, ik weet het niet en ik kan het niet weten. In die onzekerheid moet je het leven gaan leven. Echter, geloof, hoop en liefde, het zijn begrippen die de onzekerheid prima kunnen overbruggen. En het ook niet nodig hebben.

De hemel als einddoel

De laatste keer dat ik in een begrafenisdienst was in Gereformeerde Gemeente kringen was de dominee (wiens naam ik niet wil noemen) vooral erg helder: nagenoeg iedereen zou eeuwig branden. ‘Te laat, te laat, voor eeuwig te laat’. Tja, hij zat waarschijnlijk in het goede kringetje.

Het enige doel van het leven was waar je ná dit leven terecht zou komen: wat is je eeuwige bestemming. De lijntjes waren wel duidelijk. De gelovigen komen goed terecht. De ongelovigen op een slechte plek. 

Ik geloof het niet, maar dat doet er niet toe. Het is gewoon een slecht verhaal. De nare mensen komen uiteindelijk in de hemel, en de kleurrijken, de creatieven, de mislukkelingen, de scheve schaatsers, de chaoten en al die mensen waar onze lieve Heer graag mee omging die zouden er niet zijn? Pfff, het beperkt het totale idee van een goede God.

Echter, ik moet ook zeggen dat ik er vrede mee heb als dit het leven is en er ná mijn heengaan (je weet wel: de pijp uit) gewoon een zalig niets is. Dat ik slechts overblijf in herinnering. En als er wel wat komt, dan zal dat een aangename verrassing zijn. Maar, er is niemand teruggekomen die heeft kunnen vertellen of er leven na dit leven is. 

Van dogma naar verhaal

‘k Leerde als kind ‘Namen en Feiten’, kreeg op catechisatie de ‘Heidelbergsche catechismus’ uit den treuren mee. Tijdens m’n theologie opleiding heb ik dikke boeken (evangelische) dogmatiek geconsumeerd en in de evangelische wereld kreeg ik fijn een boek met alle antwoorden toegeschoven. ’t Is een armetierig bestaan. Het is vaak als een boekhouder naar spiritualiteit kijken.

In de oosterse orthodoxie geniet ik van de vele verhalen die voortdurend worden doorgegeven. Natuurlijk, er zitten vele legendes en mythes tussen waarvan je je aan je water aanvoelt dat er misschien wel een kern van waarheid in zit, maar dat het toch waarschijnlijk te mooi is om waar te zijn. En toch, het doet er niet toe. De vraag of iets echt is gebeurd, doet er niet. Wat er wel toe doet is de vraag waarom mensen bepaalde verhalen zijn gaan doorvertellen. 

De vraag is eeuwig

‘Antwoorden zijn tijdelijk, vragen zijn eeuwig.’ Het is een citaat van Holocaust overlevende Elie Wiesel (link). Hierin zit veel waarheid. Een antwoord zet je op je plek, een vraag stuurt je op reis. 

Het bevragen van je overtuigingen helpt om los te laten wat je vastzette. Een antwoord geeft slechts schijnzekerheid. 

Persoonlijke omgang met God

Goed, vergeef me als ik nu per ongeluk op een tere ziel trap, maar er is een mythe die heet ‘persoonlijke omgang met God’. Het is een populair idee dat je kunt communiceren met de Schepper van hemel en aarde, dat deze God je met een soort vage en multi-interpretabele hints je aanwijzingen geeft vanuit zijn hemelse realiteit voor het leven hier op aarde. Mensen zeggen er zich vredig door te voelen, zeggen dat ze deze aanwijzingen nodig hebben om keuzes te maken en dat het ze brengt waar ze zijn moeten. Ken je de film ‘Yes man’ met Jim Carrey? Daar moet ik altijd maar aan denken.

Zelf denk ik altijd maar dat er maar weinig persoonlijks is als God zo onduidelijk is. ‘Hij heeft een plan met je leven’, zo wordt gezegd. Maar misschien is het wel zijn plan om slechts een marginale rol in het leven te spelen. Maar daar hoor je dan weer niemand over. Is ook niet sexy. Want iedereen wil een winnaar zijn.

Dat hele individualistische idee van God, hij en ik, wij saampjes, supergezellig en fijn enzo, dat is toch best een armzalig idee om mee te leven. Van God verwacht ik wat meer omvattend, grootser, kosmischer.

Geloven in de tweede helft van je leven

Richard Rohr schrijft in zijn boek ‘Falling Upward’ over geloven in de twee helften van je leven. Kort gezegd: in de eerste helft van je leven schrijf je je eigen verhaal. In de tweede helft van je leven schrijf je het commentaar op je eigen verhaal. ’t Is niet voor niets dat een midlife crisis vaak ook een spirituele component in zich heeft. Wie ben je eigenlijk? En klopt het geloof van vroeger wel en kloppen de overtuigingen die je al die jaren hebt meegedragen wel?

Rituelen helpen het leven te ordenen

Er zijn slechts twee gebeden die ik regelmatig bid. ‘Het onze Vader’. Steeds moet ik denken aan een experiment van Rikko Voorberg waarbij mensen op een laptop het gebed mochten aanpassen. ‘Onze Vader’ werd ‘Onze Moeder’, en ik weet niet welke bijzondere aanpassingen werden toegepast. Aan een gebed durfde niemand iets te doen: ‘Vergeef ons onze schuld’. Ergens is het besef er dat we allemaal imperfect zijn, we hebben allemaal onze geheimen en we hebben allemaal op een of andere manier vergeving en redding nodig. Het andere gebed is ‘Kyrie Eleison’. ‘Heer, ontferm U’. Een kort gebed. Maar eigenlijk zit er alles in. 

Gebed is een van de rituelen die kaders geven aan het leven. Een mens, religieus of niet religieus, kan niet zonder rituelen. Je steekt een kaars aan, je zingt een (club)lied, je vertelt een verhaal bij het haardvuur, je draagt een gedicht voor, er klinkt een klok. 

Hoe je het ook wendt of keert, we hebben rituelen nodig. Ben ik blij dat ze in die oosterse kerk daar zo ongelofelijk goed in zijn!

Definities

Er zijn veel situaties in het leven waarbij de definities belangrijk zijn. Je kan iets wel hetzelfde noemen, maar heb je het ook over hetzelfde? Dus moet je eerlijk zijn waar je het over hebt als je woorden gebruikt als ‘geloof’, ‘God’, ‘de hemel’, ‘zekerheid’, ‘eeuwigheid’, ‘redding’, ‘zonde’, ‘kerk’, ‘liefde’, ‘gebed’, en al die andere woorden. Want dat wat ik geloof noemt, noem jij misschien heel anders. 

Tot slot

En soms hè, soms zou ik wel weer eens terug willen naar de situatie dat het allemaal veilig en fijn is, duidelijk en vastomlijnd. Ergens is er geen weg terug.

‘k Voel me soms meer een ongelovige als een gelovige, zo schreef ik. Maar dat heeft ook te maken met de definitie die je gebruikt. Voor mij bestaat geloof niet uit zeker weten. Maar vooral uit niet-weten, uit hopen, uit een weg die ik wil volgen. Jezus wil ik volgen. Dat moet een ware revolutie zijn. Je weet wel: de opsekopse kijk op de mens en op de wereld. 

En ondertussen blijf ik zwerven. De reis is nog maar net begonnen. Ik ben vol goede moed, zeker wel. En ik geloof. Geloof ik.