Ik heb een theorie. En ik weet niet hoe ik deze kan toetsen of dit wel waar. Daarom gooi ik het maar in de digitale groep. Mijn theorie is dat veel van interpretatie van de zogenoemde teksten over de eindtijd en uitleg van Openbaring bijzonder is beïnvloed door de opkomst van sciencefiction verhalen en films. Ik leg het uit.

** Let op, longread **

Ruimtevaart

Nu is sciencefiction als genre al best oud en zijn verhalen over bizarre dingen niet nieuw. Het verhaal over Frankenstein werd in 1818 uitgebracht waarin Frankenstein een monster maakte. Sciencefiction als genre kreeg een enorme boost door het begin van de ruimtevaart en alles wat eraan vooraf ging. Even voor het tijdsbesef: in 1957 ging de eerste satelliet (of kunstmaan zoals het nog werd genoemd) de ruimte in. In 1961 ging de eerste man de ruimte in en in 1969 zette de eerste mens voet op onze maan.

Opkomst sciencefiction

Dus sinds de jaren 50 – 60 begonnen de verhalen meer en meer te komen. Zowel in boeken als in films. Denk aan 2001: A Space Odyssey, Doctor Who en Star Trek met toch wel als voorlopig hoogtepunt E.T. the Extra-Terrastrial wat een enorme hit was in de jaren 80. Er zijn verschillende subgenres te bedenken. Enerzijds de echte sciencefiction wat meer een doordenken van technologische innovatie is en de mogelijkheid van andere samenlevingen. Maar er wordt ook gespeeld met gedachten over hele andere samenlevingen die gebaseerd zijn op andere wetmatigheden.

Er zijn ook veel verhalen die veel Horror in zich heeft. Zoals de film Alien ons liet kennismaken met boosaardige wezens en infecties uit andere werelden die ons kunnen vernietigen.

Er zijn heel wat subgenres te vinden die ik voor het gemak allemaal even onder sciencefiction schaar. Wat zo heb je ook ruimte-fantasy verhalen (waar Star Wars een voorbeeld van is, waar ook weer magie mogelijk is), je hebt post-apocalyptische sciencefiction en noem zo maar op.

Wat is de eindtijd?

Wat veel christenen met ‘de eindtijd’ bedoelen is de tijd waarin veel dramatische profetieën en voorspellingen uit de Bijbel in vervulling zullen gaan. Het zijn tijden waarin de liefde steeds minder te vinden zal zijn, waar enorme gebeurtenissen op wereldschaal zullen gebeuren en uiteindelijk zal onze planeet aarde worden vernietigd om daarna plaats te maken voor de komst van koning Jezus. Dit in het kort en kenners zullen me op iedere punt en komma hier al van ruim commentaar kunnen voorzien. Wat ik zeg, het eindtijd-genre is een genre op zich.

De technische term voor “de eindtijd” is “eschatologie” dat komt van het Griekse woord ἐσχάτως / eschátōs wat “laatste” betekent.

Veel van de geschriften en het onderwijs over de eindtijd is beangstigend, apocalyptisch en in zekere zin ook bedreigend.

Eindtijd als hot-topic

Eindtijd is een interessante basisgedachte voor veel films en boeken. Miljoenen boeken als “Left Behind” zijn door de jaren heen verkocht. En zijn ook wel weer een eigen leven gaan leiden. In een gemiddelde christelijke boekhandel is er een serieus goedgevuld schap te vinden met boeken die passen in het genre.

Er zijn heel wat predikers die allerlei openbaringen zeggen te hebben gekregen door bijvoorbeeld de Heilige Geest, of die inzichten hebben verworven in de bijbelse teksten zullen met meer of minder precisie proberen te duiden wat de voorspellingen uit de Bijbel betekenen en wat we hierin moeten verwachten. Een misschien extreem voorbeeld (maar zeker niet de enige) is evangelist Harold Camping, die een aantal keren de datum van de grote catastrofe heeft voorspeld en velen in verwarring gebracht.

Nu is eindtijd an-sich geen nieuw thema. Oude profeten uit de Bijbel als Jesaja, Ezechiël en Daniël hebben het al over grote vernietiging, over andere tijden, over de glorieuze terugkomst van de rechtmatige koning in Israël.

In het opnieuw stichten van de staat Israël hebben ook velen geconcludeerd dat de eindtijd nu echt ongeveer moet zijn aangebroken. En zelfs gewaardeerde predikers hebben zich wel eens een concrete verwachting laten ontlokken wanneer uiterlijk de terugkomst van Jezus zou zijn: zeker binnen 25 jaar.

Hoe ziet de hemel eruit?

Maar wanneer groeide deze vorm van eindtijd gedachten? Het is een enorm door de media gedirigeerd idee. Praat je over ‘de hemel’ dan hebben veel christenen ideeën die mede zijn gevormd door boeken van schrijvers als Frank Peretti, Bill Myers, Tim LaHaye en Jerry B. Jenkins. En het is lastig om hier andere ideeën voor in te ruilen.

De opname

Ook een idee over ‘de opname’ blijft hangen. Of het waar is of niet, maar men zegt dat dit een reden is waarom twee piloten op een Amerikaanse vlucht nooit twee christenen mogen zijn. Want, als de opname daar is, dan zullen in een moment alle christenen weg worden genomen van de aarde. Alles wat achter blijft zijn de kledingstukken die die mensen aan hebben. Tenminste, dat laten de films zo zien. Het zal de aarde in een grote crisis brengen. Iedereen krijgt wel een tweede kans om Jezus als redder te aanvaarden.

Films en boeken als Left Behind werken dit idee tot het extreme uit.

Even tussendoor hoor, maar de opname is gebaseerd op met name één bijbeltekst: 1 Thessalonicenzen 4 vers 16-17 “…daarna zullen wij, die nog in leven zijn, samen met hen worden weggevoerd op de wolken en gaan we de Heer in de lucht tegemoet. Dan zullen we altijd bij hem zijn.” Belangrijk om in ieder geval te kijken wat het belangrijkste punt is van deze tekst. Dat is “altijd bij hem zijn”, altijd bij God zijn. Daarnaast is de vraag die je moet beantwoorden: waar komt de Heer vandaan en waar gaat hij naartoe? Hij komt vanuit de hemel naar de aarde (dat is de richting). We gaan hem tegemoet. Maar er staat niet dat we dan terug gaan naar de hemel. Maar dat we hem zullen binnenhalen. En precies zoiets maakte ik mee toen ik in India was en werd binnengehaald als een beroemdheid: inclusief drumband en bloemenkransen. Ze kwamen ons al een paar honderd meter voor het dorp ophalen. Ons tegemoet dus. Maar we werden feestelijk in het dorp binnengehaald.

Eindtijd als sciencefiction horror

Eerlijk gezegd begin ik serieuze vragen te hebben bij deze interpretaties. Het kriebelt me ook iedere keer dat veel technologische vooruitgang snel wordt gezien als de volgende stap naar de grote apocalyps. Iedereen zal worden verleidt, maar zonder het te weten. Dus moeten we opletten dat we geen elektronische chips laten implanteren want deze zullen zeer waarschijnlijk worden gebruikt door ‘het beest’ die ons allemaal in zijn macht zal hebben. En als er een ‘rode maan’ is dan moet je ook goed opletten. Want dan gaat er zeker ook iets gebeuren.

Volgens eindtijd-specialisten is het einde zeer nabij. Zeker met een zeer bijzonder fenomeen als de bloedmaan die dit jaar op dagen zal verschijnen dat het ook bijbelse feesten zijn.

Ik heb sterk de indruk dat veel van deze theorieën ongemerkt meer worden beïnvloed door gangbare sciencefiction ideeën dan men wil toegeven.

Loskomen van vanzelfsprekende interpretaties

Het is moeilijk om in een media tijdperk los te komen van ingeprente ideeën. En hoe herken je dat nu eigenlijk?

Misschien proberen we alle beschrijvingen in de bijbelse profetieën onhoudbaar letterlijk te interpreteren. En zijn we kosmisch taalgebruik niet gewend. Want… hoe beschrijf je God? Hoe beschrijf je de overwinning van het goede op het kwade? Hoe kan je een wereld voorstellen waar kwaad, onrecht en dood niet meer de leidende machten zijn? Zoiets past niet in onze ideeën omdat dit werkelijk een wereldvreemde wereld zal zijn. Dus is er groots taalgebruik nodig om het te kunnen beschrijven.

Kijk, in de liefde zijn we dat grootse taalgebruik wel gewend. Want als de bruid die wordt bezongen in Hooglied er letterlijk zo uitzag als dat ze beschreven wordt, dan krijg je zoiets:

Zo moet de bruid uit het bijbelboek Hooglied er uit hebben gezien als je letterlijk neemt wat er van haar wordt gezegd. Je snapt dat dit niet de bedoeling is van dergelijk taalgebruik.

Maar je begrijpt dat dat natuurlijk niet de bedoeling is.

Soms moeten we maar weer teruggaan naar oorspronkelijke definities. Zoals deze van Jezus als hij duidelijk maakt wat eeuwig leven is: “Het eeuwige leven, dat is dat zij u kennen, de enige ware God, en hem die u gezonden hebt, Jezus Christus.” (Johannes 17 vers 3) Maar dit is eerlijk gezegd meestal niet het antwoord dat ik krijg als ik vraag aan iemand wat “eeuwig leven” eigenlijk is.

We hebben denk ik nog een lange weg te gaan.