Jan Terlouw pleit voor meer touwtjes uit de deuren. Meer vertrouwen in de maatschappij. Maar ja, angst is nu eenmaal een sterkere motivator dan goed nieuws. Ondanks een veiliger wereld voelen we ons minder op ons gemak. Dat is een vreemde paradox.

Nee, vroeger was niet alles beter. Er hingen wel touwtjes door de deuren, maar er ging ook veel mis. Er waren verhalen van enge mannen die je op een onverwacht moment zo in de bosjes konden trekken. Er waren praatjes over huizen en straten waar duistere zaken afspeelden. In ieder geval, dat dachten we dan.

Vuurtje stoken bij politiebureau

Maar het was ook de tijd dat ik gewoon uren van huis was. En ik was nog maar negen of tien jaar. Ik was dan ergens bij een vriendje. Maar natuurlijk niet netjes op de bank, maar bijvoorbeeld net buiten de stad was een groot terrein met hopen zand van de bouw en van afgravingen. Daar speelden we soldaatje en andere spannende dingen. We schoten pijltjes door die gele buizen. Of we schoten er witte bessen mee. Superleuk. Of we klommen door de bouwhekken heen en gingen verboden terrein op. Of we gingen vuurtje stoken. Een keer vlak bij een politiebureau. Superspannend natuurlijk.

Digitaal stalken

Hoe konden onze ouders het ooit over hun hart krijgen om ons te laten gaan? Nou ja, wat moest je anders. Zo zat de wereld in elkaar. Maar ik merk dat ik ben veranderd. De mobiele telefoon heeft het jaren terug al veranderd. Er moest steeds worden gebeld, of dat kon in ieder geval. En met opties als ‘Find Friends’ (en o.a. Facebook en Google hebben nu ook opties om elkaar te volgen) kan je elkaar helemaal stalken.

Is het dan nooit meer goed? Kan je nooit zomaar ergens zijn waarbij niemand moet weten waar je bent en wat je uithaalt? Gewoon, omdat dat nu eenmaal niet hoeft?

Veiliger, maar voelt niet zo

Het gekke is dat de wereld, volgens alle statistieken, in de afgelopen tientallen jaren absoluut veiliger is geworden. Maar we voelen ons zoveel minder veilig. Is dat omdat we meer weten, meer van wat er mis gaat? Is het dat we nu de hele dag prikkels en informatie krijgen via sociale media en nieuws websites, dus daarbij ook veel meer enge en vreselijke verhalen.

Geen mooiere wereld, maar angstiger

Het is een vreemde paradox: de wereld is bereikbaarder dan ooit, maar juist nu zie je een beweging van ‘eigen volk eerst’, nationalisme en patriotisme. Daar waar we bouwden aan een mooiere wereld waarbij de grenzen meer en meer zouden vervagen, daar worden de muren letterlijk opgetrokken. We dachten dat de alomtegenwoordige aanwezigheid van informatie de muren zou afbreken. Dat was toch de mooie wereld waar de ontwikkelaars van Internet aan wilden meewerken. Maar we zijn bang geworden. En soms weten we niet eens waarom. Zijn we misschien bang geworden van onszelf? Het lijkt me soms weer lekker om weg te vluchten uit de waan van de dag. Even geen prikkels, niet continue aandacht en informatie. En ook niet alle rampen, visies en opinies die continue tot me komen.

Het slechte is sterker

Psychologen Roy Baumeister, Ellen Bratslavsky, Catrin Finkenauer, and Kathleen D. Vohs schreven in 2001: Bad is Stronger than Good (Review of General Psychology, 2001. Vol. 5. No. 4. 323-370.)  In het kort ging het hierover: je bent meer boos als je $50,- verliest dan dat je blij bent als je $50,- wint. Het slechte is een sterkere impuls dan het goede, omdat de mens meer gewend is zich aan te passen om het slechte te voorkomen, dan om het goede naar boven te halen.

Deze tijd lijkt meer angstig te zijn dan ooit. Maar niet voor niets. Want er is vooral geld te verdienen aan angst, meer dan aan goedheid. Hoeveel geld is er niet te verdienen door de farmaceutische industrie? Ze hebben niets aan een wereld die vrolijk en fruitig is, maar willen vooral dat je geld uitgeeft aan ‘preventie’ en dat soort zaken. Wat te denken aan advocaten, verzekeringen, de politiek. Ze kunnen vooral veel geld verdienen aan angst. Daarom gedijen populistische partijen ook zo goed: het is veel eenvoudiger om een appèl te doen aan angst dan aan vertrouwen. Want kijk, als je iets goeds mist, dan gaat het leven wel door. Maar wat als iets slechts je treft, dan houdt het opeens op. Daarom is angst zo’n enorme motivator.

Touwtje uit de deur

Het touwtje uit de deur waar Jan Terlouw voor pleit, het is een mooi beeld om naar te kijken. Als de touwtjes weer uit de deur hangen, dan zou dat inderdaad betekenen dat we elkaar vertrouwen. Maar er is meer nodig dan dat. Met een touwtje door de deur krijg je nog geen vertrouwen.

Misschien moet de deur eerst eens open voor de ander. Wordt vriend van een vluchteling, nodig ze uit, en je zult na een ontmoeting anders naar vluchtelingen kijken. Heb je nog nooit een hug aan een moslim gegeven? Misschien moet je dan eens doen. Laat je niet leiden door angstige verhalen die door sommige politici worden misbruikt voor eigen gewin. Maar het is lastig om de angst te doorbreken. Het is niet de korte weg naar succes. Daarom is het in de politiek ook een lastige opgave om een goed alternatief te bieden voor de boodschap die de angst voedt. Te snel gaan andere politici ook daarin mee en krijg je publieke debatten die uiteindelijk inhoudelijks weinig te bieden hebben, geen visie op een betere toekomst, maar een die bol staat van vuilspuiterij, angstzaaien en tegenstellingen vergroten.

Ons brein en populisme

Er moet een betere optie zijn. Maar wie heeft de moed om op te staan met een beter verhaal? De wereld is echt significant veiliger dan het ooit was. Veiliger dan de tijd dat je soldaatje speelde zonder dat je ouders het wisten. En je zult hoogst waarschijnlijk oud worden, zonder iets vreselijks te hoeven meemaken. Maar ja, onze psyche houdt zich liever bezig met angst en ons brein zal zich zorgen maken over de dingen die zeer waarschijnlijk nooit zullen gebeuren. Voel je de weerstand in je opkomen bij deze stelling? Iets dat zegt dat het echt niet zo veilig is? Precies. Een groot deel van de medelanders zal precies daarom stemmen op een van de vele extremistische partijen. Too bad.