Het leven is fantastisch maar kan ook donker en beangstigend zijn. Hoe het leven gaat worden, daar is maar weinig over te zeggen. Er zijn zoveel variabelen. Een paar dingen in het leven zijn maar zeker.

Vier zekerheden van het leven

1. Iedereen is een keer geboren. Check. Pfiew, dat heb ik gehad. Al een poos terug. Voor de een was het een vreugdevol ontvangst, voor de ander was het misschien minder gelukkig. Maar hè, je bent er!
2. Iedereen gaat een keer dood. Je kan er maar op voorbereid zijn, want ondanks de zoektocht naar onsterfelijkheid is het nog steeds de grootste zekerheid van de mensheid dat het leven eindig is.
3. Iedereen zal belasting moeten betalen. Een gevolg van het leven in een beschaafd land met wetten en regels waarin we samen verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van het land.
4. Iedereen krijgt met problemen en uitdagingen te maken. Als je dit probeert te vermijden of denkt dat jouw huisje geen kruisje zal kennen, zal je bijzonder teleurgesteld raken.

Nu zijn belastingen niet mijn sterkste kant van het bestaan. De logica begrijp ik echter wel. Als je in een land wil leven waar het niet ‘ieder voor zich’ is en alleen de macht van de sterkste opgaat, dan betaal je belastingen. Zo zorgen we samen voor een mooi land, voor onderhoud, voor eerlijke rechtspraak, voor gezondheidszorg, voor een vangnet als het je even niet meer alleen lukt. Met liefde betaal ik belasting, ook al doet het soms een beetje pijn.

Maar naast geboren worden, doodgaan, belastingbetaler en dat ieder huisje zijn kruisje kent, zijn er maar weinig andere zekerheden in het leven.

Zekerheid is voor twijfelaars

Toen ik deze uitspraak van Loesje de eerste keer las dacht ik ‘huh’? Het een vreemd paradox en toch super logisch. Als het gaat over zekerheden in geloof dan moet de zekerheid vaak juist de twijfels wegnemen. Geloof is dan als een betonnen huis dat wordt opgezet op een net zo’n betonnen fundament waar de bewoner zich als een doomsday-prepper terugtrekt. Wat er ook gaat gebeuren, ik zit goed, zo is de gedachte. Al het kwaad komt op me af, maar ik zal me met hand en tand verzetten tegen die grote boze buitenwereld.

Het is jammer, want geloof is niet bedoeld als een bastion om je in terug te trekken. Het is geen fort dat koste wat het kost moet worden verdedigd. Geloof is een manier om te kijken naar jezelf, naar de ander en naar de wereld. Het is een hoopvolle weg die bewandeld moet worden.

De zekerheid van twijfel

Zou het misschien de vijfde zekerheid zijn? Dat iedereen twijfelt. Alleen dat sommigen dat achter een dikke deur proberen te houden?

Misschien lijk ik op een langspeelplaat met de naald in de groef die steeds maar hetzelfde blijf zeggen, maar geloof moet in beweging zijn. Weg uit de boekenkast, weg uit de zekerheden, weg uit ‘zoals het hoort’. ‘k Ben ervan overtuigd dat iedere gelovige atheïst moet worden om uiteindelijk op weg te kunnen gaan. Hoe komt het dat voor jou het ware geloof toevallig het geloof is van de familie waar je vandaan komt? Heb jij dan zoveel mazzel en de rest van de wereld niet? Het is gezond om afscheid te nemen van de God waarmee je bent opgegroeid. Ga er maar eens vanuit dat dat God zeer waarschijnlijk niet is. Welkom op de weg.

Geloof zonder twijfel is dood. Als je nooit hebt getwijfeld vraag ik me af of je überhaupt ooit hebt geloofd. Geloof zonder twijfel is arrogant. Salman Rushdie zegt zelfs dat geloof zonder twijfel een verslaving is. En ik ben het met hem eens. De christelijke schrijver Greg Boyd noemt zekerheid een afgod.

Denk er maar over na: waarom zou jij gelijk hebben en waarom zou jouw overtuiging de beste zijn? Mijn gelijk zegt impliciet veel over het veronderstelde ongelijk dat de ander zou hebben met een andere manier van leven, een andere manier van kijken en met andere basisovertuigingen.

Afwijkende stemmen

In de comic ‘Archer & Armstrong’ is een scene waarin het gaat over geloof en twijfel: ‘Ze zei dat er geen echt geloof kan zijn zonder twijfel. Het zijn de afwijkende stemmen die het meest waard zijn om te bewaren.’

De profeten waren vaak vreemde mensen. De mensen die nu worden gezien als heiligen werden vaak verguisd in hun eigen tijd. De monnikenbeweging in de vroege kerk kwam op als een protestbeweging tegen de geïnstitutionaliseerde kant van de kerk, tegen de vervlochtenheid met macht en invloed in de wereld, tegen de scheefgroei. Hun manier van spreken was echter vaak niet fijntjes vertellen wat er mis is, maar zelf een andere manier van leven laten zien. Dààr is de veranderkracht.

Tegendraadse heiligen

‘k Ben fan van de tegendraadse profeten en heiligen. Van Johannes de Voorloper die zichzelf had teruggetrokken in de wildernis. Van Thomás de Twijfelaar die niet zomaar ja en amen zei op de beweringen van zijn collega’s. Van vele heiligen die zich niets aantrokken van de status quo en van ‘zoals het hoort’. Van Luther die zijn aanklacht op de deur timmerde. Van Bonhoeffer die op  durfde staan tegen het establishment. Van Martin Luther King die zijn droom najaagde.

‘k Ben fan van tegendraadse wetenschappers die de woeste kracht van het kerkelijk en politieke instituut weerstonden. Dat de aarde niet het centrum van alles was bijvoorbeeld, dat was een bewering die tegen het zere been van de gevestigde orde was. Dat de wereld niet opgedeeld kan worden in rassen. Dat de wereld misschien niet slechts een paar duizend jaar terug uit de lucht is komen vallen. Ik ben fan van de oprechte stemmen die tegen de stroom in durven gaan.

Geen probleem

Zo ook in de weg van spiritualiteit en geloof. Bij de weg in geloof is twijfelen geen probleem waar je een oplossing voor moet vinden. Twijfel is geen uitnodiging om een nieuw antwoord te formuleren en een ander huis van zekerheden te betrekken. Twijfel is een prikkel om onderzoek uit te gaan. Het helpt je je bastion te verlaten, de deur open te doen, de frisse lucht in te ademen en er dan achter te komen dat de wereld prachtig en mooi is, veel kleurrijker en dat er alle ruimte is om in te verdwalen. Twijfel is een goede vriend die ervoor zal zorgen dat je onderweg blijft.

Waar komt de kipnugget vandaan?

Als jij een toegewijd gelovige bent, zou je voortdurend je eigen gedragingen en overtuigingen moeten bevragen en betwijfelen. Het is gezond. Anders wordt je als een kind uit de randstad die gelooft dat melk in de fabriek wordt gemaakt en dat vlees uit een plastic bakje komt. Ga maar eens kijken waar je overtuigingen uit zijn opgebouwd. Hoeveel opvoeding, hoeveel vanzelfsprekendheden, hoeveel sociale gedragingen, hoeveel is beïnvloed door de neiging om maar in een groep te passen, hoeveel bestaat uit ‘zo zijn onze manieren’ en hoeveel uit dingen waar je werkelijk niet weet waar dat nu weer vandaan komt. Dat er momenten komen dat het je neus uitkomt, dat kan ik me voorstellen. Heb jij al eens een kip of koe geslacht en het proces meegemaakt naar de kaas, melk, worst of kipnugget? Je zou er vegetariër of veganist van worden!

Word eens atheïst

Ik zei eerder toch al dat je eigenlijk atheïst zou moeten worden. De God waar je denkt in te geloven, dat is hem niet. Hij is anders, hij kent geen heldere omlijning, hij is niet te omschrijven, hij is niet te vangen in woorden, niet in voorschriften, niet in boeken en niet in theologie. En alleen als je je overtuigingen durft los te laten, de deur te openen naar dat wat je niet kent, dan komt er misschien ruimte om iets nieuws te ontdekken. En er komt wellicht een moment dat je denkt: volgens mij heb ik de hemel aangeraakt. Of niet.