Je kan me regelmatig in de bioscoop vinden. ’t Is niet alleen dat ik bijzonder geniet van goede verhalen, maar het is voor een ADHD’er ook nog eens lekker om een paar uur in het donker te moeten zitten en maar één ding te kunnen doen, namelijk naar het grote scherm kijken. Telefoon is uit, computer niet binnen handbereik en je moet gewoon blijven zitten. Ideaal dus, en een stukje beter nog dan een avondje Netflixen waarbij ik toch vaak andere dingen zit te doen.

Huilen bij de dood van een held

Maar over films en verhalen gesproken hè, het is best wel een eigenaardig fenomeen dat een mens kan huilen bij verhalen, terwijl je weet dat het allemaal niet waar is. De muziek schiet in mineur als een waarheid vanuit het verhaal binnenvalt en iedereen ademloos alles op zich laat inwerken. De dood van een ijzeren held in Marvel’s Avengers Endgame was het moment waarop stilletjes de zakdoeken langs de ogen werden gehaald of de tranen woordloos over de wangen stroomden. Een hartverwarmende ontmoeting met een vriend van vroeger in Dolor Y Gloria laten je voelen dat iets moois dat je het liefst zou willen vasthouden, nooit meer terug komt en dat het goed is.

Fitz wordt getroost door zijn collega als hij gefrustreerd is over zijn eigen onvermogen (Agents of S.H.I.E.L.D.)

En je snapt zo goed de hartverscheurende frustratie van een van de hoofdpersonen in Agents of S.H.I.E.L.D. die, na een ongeluk, niet meer kan functioneren zoals tevoren en steeds tegen zijn eigen beperkingen aanloopt. Of de tranen van Cooper, hoofdpersoon in Interstellar (foto hierboven) die, om de wereld te willen redden alles wat hem dierbaar is moet achterlaten, vooral de relatie met zijn dochter. Ik kan je nog vele voorbeelden noemen. Zelf schreef ik eens een kort verhaal als challenge voor mezelf: hoe kan je ervoor zorgen dat mensen geraakt worden bij een verhaal. Dit verhaal over een laatste afscheid was het resultaat.

Onderzoek naar het fenomeen

Waarom huilen we, ook als het fictie is? Alles is ooit wel eens onderzocht, dus ook waarom de tranen over de wangen kunnen stromen als we naar de film kijken. De studie vertelt dat het te maken heeft met hoe wij als mens functioneren. Je huilt omdat je empathisch bent. Net zoals andere films je angst aanjagen, laten bulderen van het lachen, gefrustreerd laten zijn en hoopvol te zijn. We huilen omdat we meevoelen met de ander, zelfs als we weten dat de ander niet echt is, dat je zit te kijken naar een acteur die meer of minder betaald krijgt voor zijn rol.

Je hoeft er trouwens niet rouwig om te zijn als je een huilert bent bij de film. Anderen maken er misschien grappen over, maar jij voelt blijkbaar diep mee en je laat zien dat je wellicht een verborgen kracht bezit die anderen niet bezitten: jij kan meevoelen. Dat ons brein niet zo goed fantasie en werkelijkheid uit elkaar kan houden, is helemaal niet zo erg.

…

Zo zit ik nogal eens te mijmeren over wat voor een wonderlijk wezen we als mens eigenlijk zijn. Het raakt aan de vraag naar wat waar is en wat niet. Ergens is dat natuurlijk een bijzonder spirituele vraag: wat bepaalt eigenlijk wie je bent als mens. Is dat informatie? Of gaat het een stuk dieper, tot daar waar je empathische mens leeft. Wordt je mens door alles wat waar is en hard te maken, of spelen we allemaal mysterieus in een diepere laag van leven waar je ook kan liefhebben, verlangen, verdriet hebben en gefrustreerd bent?

Hoe heeft een mens lief?

Als het gaat over zingeving, is dit ook een belangrijke vraag. ‘k Ben getraind in het beantwoorden van vele zingevingsvragen. Bewijzen voor geloof, feitelijkheden over de oude Bijbelse geschriften, uiteenzettingen van de waarheid. Dat spel zal ook gespeeld moeten worden lijkt me, maar het mag van mij op de reservebank worden gezet hoor.

Hoe heeft een mens lief? Wanneer was de laatste keer dat je hart zoveel emotioneel te verwerken had dat het bijna uit je borstkas barstte? Als je dat wel eens hebt meegemaakt, dan weet je waarschijnlijk ook wel dat het niet informatie was dat alles losmaakte. Maar waarmee dan wel? Wat zorgt ervoor dat je je op zo’n moment, juist ook als het zo ontroerend of juist heugelijk is, op en top mens voelt?

Petrus zweert Jezus af

Ken je het verhaal van de heilige Petrus? Hij werd door Jezus aangewezen als belangrijkste apostel voor de kerk. Maar niemand is zo diep gevallen als hij. Nooit zou hij zijn strijd voor het goede opgeven, zo zei hij tegen Jezus toen deze vertelde dat iedereen hem in de steek zou laten in het diepste punt van zijn bestaan. Petrus, die zichzelf nog niet was tegengekomen, wilde dat niet geloven. Nee Petrus, nog voor de haan heeft gekraaid, heb jij mij al drie maal afgezworen. Wat is er door deze visser heengegaan toen later een haan kraaide en het besef doorsijpelde dat het precies zo was gegaan zoals hij nooit zou willen geloven. Hij rende weg, de duisternis in, en huilde bittere tranen.

Dit verhaal van Petrus doet me altijd wel veel. Omdat ik het me wel helemaal kan voorstellen. Wat kan je jezelf tegenvallen, ondanks alle goede voornemens. Wat kom je jezelf tegen, terwijl je het zo graag beter wilde doen. En dat zelfs naar vrienden en geliefden.

Hoe zou het zijn geweest toen een aantal dagen later de twee mannen, Jezus en Petrus, elkaar spraken op een strand in Galilea? Jezus vroeg zijn vriend of hij nog van hem hield. Het gesprek deed me denken aan ‘De Leeuw, de Heks en de Kleerkast’, het eerste Narnia boekje dat werd verfilmd. Hier vind je het gesprek wat de leeuw Aslan heeft met Edmund, nadat deze was bevrijdt uit het kasteel van de heks. In de film is het mooi gedaan: op afstand zie je de twee een gesprek hebben.

C.S. Lewis zegt hierover dat hij, als schrijver van het verhaal, zelf niet eens weet waar dat gesprek precies over ging. Het is een privé aangelegenheid, maar je weet dat het precies ging over waar het over moest gaan.

‘k Kan me zomaar een gesprek tussen Jezus en Petrus voorstellen. En de spanning in Petrus, nu hij weer oog in oog staat met zijn vriend die hij zo in de steek had gelaten. ‘Heb je mij lief’?’, ‘Hou je nog van mij?’ Dat is een echte vriendenvraag die dieper gaat dan informatie. Het hart moet in zijn borstkas zijn geëxplodeerd. Misschien ook wel in die van Jezus, die de stap naar verzoening blijft zetten, niet door het stilzwijgend te laten zijn, maar die het eerlijke gesprek met zijn vriend aangaat om deze gebeurtenis uit de weg te ruimen.

Leven vanuit een diepere laag

Waarom vind ik dit allemaal zo fascinerend? Omdat ik merk dat leven vanuit informatie, weten en feiten, niet per se je meer mens maken. Regelmatig kreeg ik reacties op mijn preken: ‘Bedankt voor deze mooie preek, ik heb weer wat geleerd.’ Nu denk ik bij mezelf dat ik toch vaak de plank heb misgeslagen. We kunnen nog zo de juiste informatie overbrengen, maar pas als je verliefd wordt, je je ontzet voelt, je een diepe boosheid in je voelt opkomen, een licht van hoop in je gaat branden of als een onverwachte held in je groeit, dan pas ben je aan het leven.

Zou dat de diepte zijn van de ziel? Sommigen geloven dat de ziel van de mens het stukje eeuwigheid is dat ieder heeft gekregen. ‘k Weet niet wat ik ervan moet geloven, maar àls er een stukje is dat deze realiteit hier en nu overleeft, dan moet het de ziel zijn. Leven vanuit de diepte van de ziel, dat zou ik wel meer willen leren.

Eerder citeerde ik de heilige Isaac de Syriër al eens. Hier nog eens, om af te sluiten:

Leef in vrede met je eigen ziel; dan zullen de hemel en de aarde met jou in vrede leven. Treedt vol vurigheid de schatkamer binnen die zich diep in je bevindt. Je zult daar zien wat er in de hemel is. Er bestaat maar één ingang tot zowel de ziel als de hemel. De ladder die gaat naar het hemelse koninkrijk is verborgen diep in je ziel. Vlucht weg van de zonde, ga diep naar binnen in jezelf en daar vind je de trappen waarlangs je naar de hemel kunt opklimmen.