Laatst zei ik nog dat ik helemaal niet naar de hemel wil. Veel mensen stellen zich de hemel voor als de alpenweiden uit The Sound of Music waar je dartelend dansend door het hoge gras rent. Op de achtergrond klinkt het voor velen zoals het klinkt in hun favoriete kerk. Of altijd Psalmen op hele noten of het klinkt super hip als Hillsong. 24/7. Daarbij, waar zal de inspiratie voor de meest prachtige kunst zijn? Die komen niet uit een staat van volmaakte tevredenheid. Maar juist uit de randjes, de schaduwkanten van het leven, de breuklijnen en de littekens. Hoe zou een hemel kunnen bestaan zonder kunst? 

De hemel moet er nu al zijn

Natuurlijk is het allemaal karikatuur, onze voorstellingen die we maken van de hemel als deze er moge zijn, of het nu tranquilo is of juist een andere staat van zijn. Daar waar vroeger de hemel slechts in het hiernamaals lag, als belofte van beloning na een zwaar en vermoeiend leven vol met verleiding en zorg, daar gelooft men tegenwoordig dat dat hiernamaals er niet is. Het gevolg is dat de hemel er nu moet zijn. Vaak met dezelfde basis-ideeën die ook bestonden bij het oude concept van de hemel. Het is een staat van beloning, vrede en oneindig geluk. De hemel is er nu al. En deze is nog te koop ook!

Fantasietastische geloof

Veel hip-en-eigentijds christendom lijkt dezelfde belofte te doen. Al het goede van onze lieve Heer, daar hoef je niet op te wachten. Het is er hier al, nu. Want jij bent bevoorrecht, jij bent speciaal, jij bent geliefd. Een instant gelukselixer wordt verkocht in de vorm van aanbiddingsdiensten, een lieve en zoete boodschap, de belofte van succes en voorspoed, het zicht op allerlei wonderen en bijzondere gebeurtenissen. Voor de insiders klinkt het allemaal heel gewoon (ik kan het weten, ik was er onderdeel van en verkocht het ook als zoete broodjes). Voor outsiders is het een rariteitenkabinet.

Het hoogtepunt van dit fantasietastische geloof, liever dieptepunt, is de wereldwijde oproep tot gebed van de Bethel kerk, een hippe, charismatische kerk die gelooft in wonderen, in dat Gods complete goede wereld hier en nu beschikbaar is voor de gelovigen. Een oproep tot gebed, daar is niets mis mee. Bidden, dat zouden meer mensen mogen doen lijkt me. Als er echter wereldwijd wordt gebeden zodat een klein meisje, dochtertje van een aanbiddingsleider van de kerk die tragisch is overleden, weer zou terugkeren uit de dood, dan gaat er iets mis. Want ja, geluk is hier en nu. Dat velen serieus gingen bidden voor de opwekking uit de dood van een meisje laat me in verwarring en boos aan de zijlijn staan.

De illusie van chronisch geluk

Het is denk ik een uitvloeisel van het thema waar het gisteren over ging bij The School of Life waar ik gisteren was. Thema van de lezingen was ‘De illusie van chronisch geluk’ met drie Vlaamse psychiaters: Dirk de Wachter, Damiaan Denys en Paul Verhaeghe. Hoe komt het dat in een van de meest welvarende landen ter wereld, het land met de meest onbezorgde jeugd, met de hoogste scores als het gaat om welbevinden, dat juist in ons land er lange wachtlijsten zijn bij de GGZ en dat in ons land relatief veel suïcidepogingen worden gedaan. Het is een paradox en in de lezingen werd gezocht naar een verklaring.

Individualisering

Een van de oorzaken die werd genoemd is de individualisering. Ik ben belangrijk. Ik ben de medewerker van het jaar. Ik ben de persoon van het jaar. De wereld draait om zelf-verwezenlijking. Maar ten diepste ontkennen we daarmee de ander en dat we de ander nodig hebben. De ander hebben we juist nodig om het leven mee te delen en er betekenis aan te geven. Steeds meer mensen zijn echter eenzaam. En volgens de definitie ben je eenzaam als je minder dan vijf betekenisvolle relaties hebt.

Technologisering

Een tweede oorzaak die wordt genoemd is de technologisering. Het geeft een idee van onafhankelijkheid, dat het leven geleefd kan worden zonder de afhankelijkheid van de ander. Alles wordt gemeten, alles raakt gegoten in algoritmes en optimalisatie-slagen. Maar technologie kan geen vervanging zijn van die betekenisvolle relaties die nodig zijn.

Virtualisering

Een derde oorzaak, gerelateerd aan de voorgaande, is de virtualisering. Wat is echt en wat niet? Veel van wat wordt gepresenteerd is wow, cool, tof. Maar het is vaak gewoon een virtuele wereld die niet overeenkomt met de werkelijkheid. Wat is echt en wat is virtueel? Als je je veel begeeft in deze virtuele werkelijkheid is de verbinding met de werkelijkheid ook ingewikkeld en kan deze ook bijzonder tegenvallen. De werkelijkheid willen we niet meer aannemen. Maar de werkelijkheid is onafhankelijk van ons.

Ziek zijn als legitimatie

Als het leven niet meer wow en cool is, kan je dat wel uiten? De onuitgesproken normen lijken dat niet toe te staan. Dat je verdrietig bent. Of dat je een waardeloze dag hebt met je dwarse tieners. Of mot met je partner. Je voelt je klote maar eigenlijk hoort het niet. Ziek zijn, een psychische aandoening, werkt voor sommigen als een legitimatie om zich niet oké te voelen omdat je niet kan voldoen aan de norm. Anderen etaleren het uitgebreid op sociale media. Is dat om de bevestiging te krijgen die gemist wordt in de eigen kleine kring?

De normale mens bestaat eigenlijk helemaal niet. Wat hier normaal lijkt, lijkt elders of in andere tijden abnormaal. Misschien bestaat dat normaal niet.

Eindeloos geluk

Dirk de Wachter vergelijkt de huidige egocentrische maatschappij met een erectie die maar niet wil weggaan: de ‘permanent gezwollen ikkighei, gelijk een priapisme’. Priapisme is een ziekelijke afwijking van een erectie die maar niet overgaat en zeer pijnlijk is. Geluk kan niet eindeloos zijn. Altijd op de toppen van emotie, altijd opgewonden is ongezond, pijnlijk en uitputtend net zoals een priapisme. Geluk is in zijn definitie een lichamelijke reactie op een inspanning. Maar vaak willen we nu al geluk ervaren, liefst voortdurend en dan zonder de geleverde inspanning. Maar geluk is ook slechts een kortstondige emotionele toestand die niet duurzaam is.

Waarom is de geluksindustrie zo booming? We krijgen wow en cool verkocht. En het moet altijd en voor iedereen beschikbaar zijn. Terwijl het leven af en toe ruk is, en dat is prima. Het is oké om niet oké te zijn. Het leven valt soms tegen. En dat is oké. Het hoort erbij. Altijd in gelukstoestand is als verslaving en zal altijd om meer meer meer vragen, als een honger die ten diepste niet gestild kan worden.

De kerk als geluksfabriek

Soms verdenk ik de kerk ervan om hetzelfde spel te spelen. We moeten mensen gelukkig maken. De kerk is er om jou, het publiek, de bezoeker, de gelovige, gelukkiger te maken. Dat je gaat glanzen, dat je gaat stralen, dat je tot je doel komt, dat het beste in je naar boven komt, dat je je onontdekte potentie zal opdiepen en dat de betere jij er vol vertrouwen uit zal komen. En dat God van je houdt, dat heeft nog een voordeel. Hij zal er alles aan doen om jou hier en in het hiernamaals eindeloos gelukkig te maken. Soms lijdt de (ik vermoed met name evangelische) kerk ook priapisme met hun fantastische aanbiddingsconcerten, de fijne preken, de overdosis aan een suikerzoete boodschap.

“I didn’t go to religion to make me happy. I always knew a bottle of Port would do that. If you want a religion to make you feel really comfortable, I certainly don’t recommend Christianity.” C.S. Lewis

De kerk mag wat mij betreft meer een plek zijn voor mislukkelingen. In de verhalen die zijn doorgegeven over Jezus lijkt hij zoch vooral te omringen met die mensen die vaak gelabeld zouden worden als ‘mislukt’ of ‘hopeloos’. In de kerk wordt niet het ego wordt aanbeden. Onze lieve Heer heeft niet slechts een doel voor ogen: jou gelukkig maken. Waar is het met zo’n idee misgegaan?

Een kerk die bidt voor de opwekking uit de dood van een kind heeft volgens mij in de eerste plaats een gezonde theologie over het lijden nodig en niet het spierballengeloof van het hier en nu waarop God blijkbaar wonderen zou moeten doen. Omdat wij het lijden zo lastig vinden?

Kunstenaars

Vaak zoeken kunstenaars naar wat hen verder kan brengen. Daarom zoeken velen het lijden en de schaduwkanten op. Voor hen is dat constructief voor het leven. Vermijden van het lijden is als vermijden van dat wat je nodig hebt om verder te komen.