Niet altijd neem ik de tijd om na te denken over mijn eigen bestaan. Dit lijf, hier en nu, al mijn gedachten. Jij, dit lezend of ernaar luisterend. We zijn slechts een stofje aan de weegschaal, zoals een oud Bijbels gezegde noemt. Een eendagsbloem. Een druppel in een oneindige oceaan. Een pixel licht op een oneindig groot donker scherm. 

Als je jezelf ziet in het perspectief van de tijd, dan zijn we allemaal verwaarloosbaar. Zometeen zijn we allemaal vergeten. Een gedachtenis aan wie ik ben en wie jij bent zal maximaal twee generaties bestaan, maar dan is het voorbij. Op een enkeling na die zijn plek zal gaan vinden in legendes en mythes. 

‘Wat is de mens?’ 

Afgelopen week deed ik mee aan een masterclass van The School of Life waarin Irvin Yalom werd geïnterviewd. Ooit begon Irvin, nu een van de meest bekende psychiaters uit de wereld, met therapiegroepen van mensen die allemaal een uitgezaaide vorm van kanker hadden en niemand zou deze therapiegroepen overleven.

De dood is altijd een thema in zijn denken geweest. Nu helemaal. Een jaar geleden is hij weduwnaar geworden. Hij was een stelletje met zijn vrouw al vanaf dat ze vijftien jaar oud waren. En nu ervaart hij op zijn eigen unieke manier het gemis van een geliefde.

Op zo’n moment kan je nadenken over de reden voor het bestaan. Is die er wel? Is er een zin voor het leven? Als atheïst ziet hij het niet, anders dan de zin die je zelf aan het leven kunt geven, de dingen doen waar je blijdschap en vervulling uit haalt. Dit is het leven en er komt niets na, zo is zijn overtuiging.

Hoe kan je troost vinden?

Een interessante vraag die hem werd voorgelegd was hoe je als atheïst enige troost kan vinden. ‘We zullen elkaar weer zien’ is een vreemde gedachte voor iemand die ervan overtuigd is dat het leven zich hier en nu afspeelt en dat er niets anders komt. En hoe kan een atheïst zich troosten met de gedachte aan weerzien? ‘Ik begrijp nu goed wat de waarde is van religie, want het is een ongelofelijke troostrijke gedachte dat er weer een hereniging zal gaan komen,’ zo zei hij. Hoewel hij het irrationeel vindt, laat hij de gedachte dus wel toe. Als troost. Als verzachting.

De wereld van seculier en religieus

‘k Vind het mooi, juist je begeven in dit gebied wat zich ergens afspeelt tussen seculier en religieus, spiritueel en werelds, geloof en atheïsme. Hoewel gelovigen nogal eens stellig beweren van alles zeker te zijn, is de werkelijkheid dat ook gelovigen niets zeker weten. Geloof is juist het instrument om te raken wat niet te raken valt, om te begrijpen wat niet te begrijpen valt, om te weten wat je niet kunt weten. 

Zelf vind ik mijn positie bepalen altijd ingewikkeld. Moet ik mezelf gelovig noemen? Wel als het gaat om de dingen die ik hiervoor schreef, dus dat je probeert een mysterie te raken wat eigenlijk niet te raken valt. Het is een grondhouding die hoop geeft. Maar deze grondhouding komt met een enorme bagage aan ongeloof, scepsis, aardsheid en gegrond zijn in het tastbare. Dat maakt dat ik me vaak meer beschouw als een seculier en niet als een religieus. 

Wat Irvin Yalom deed was een hoopvolle gedachte toelaten tegen de stroom van de ratio in. De gedachte aan een hereniging is irrationeel voor een atheïst maar geeft troost, en troost hebben we ook nodig om te leven. En niet alleen dat, het vermindert ook de angst voor de dood door deze gedachte toe te laten. 

Tegelijkertijd bedenk je ook dat als het lichaam sterft, ons bewustzijn onderdeel wordt van de van de rivier van de tijd. Maar uiteindelijk zullen we allemaal zijn vergeten in een paar generaties tijd.

Koester de mensen om je heen

Nog een mooie gedachte uit de Masterclass die ik meenam ging over vrienden en de mensen waar je het het meest nauw mee bent verbonden:

‘Koester de mensen die dichtbij je staan, de mensen waar jij jezelf mee durft te delen. Er zijn steeds meer mensen die dat niet hebben, die geen vertrouwde vrienden hebben. Terwijl het zo ongelofelijk belangrijk voor mensen is om mensen te hebben waar jij jezelf kan zijn en waar je jezelf mee kunt delen.’