Zwart-wit

De wereld is niet zwart-wit

8 min leestijd

In de Volkskrant deze week betoogt hersenwetenschapper Van Baar het volgende: ‘Mensen die slecht met onzekerheid om kunnen gaan schieten sneller in een gepolariseerde blik. Zij willen geen nuances zien, hebben moeite met vraagtekens. Een zwart-wit beeld van werkelijkheid geeft hun meer houvast.’ (bron) Het is een citaat uit een artikel dat gaat over politieke polarisatie en interessant onderzoek dat is gedaan naar het fenomeen waarin mensen met verschillende opvattingen totaal anders tegen dezelfde wereld kunnen aankijken.

Verkiezingstijd

De wereld lijkt er niet kleurrijker op te zijn geworden. Met de verkiezingen in zicht, wordt het er ook niet per de veel gezelliger op. Natuurlijk doen politiek leiders hun houterige kunstje in deze tijd. Ze moeten menselijk overkomen, familiemensen zijn, authentiek is ook een mooi woord. Daarbij beloven ze echt van alles en zeggen dat de anderen natuurlijk verantwoordelijk zijn voor het falen van de afgelopen tijd. Nuance, dat mist vaak. En ook zicht en openheid als het gaat om het eigen tekort aan inzicht en gebrek aan daadkracht. Of toegeven dat er veel holle woorden zijn gesproken en lege beloften zijn gedaan.

Nuance is lastig

In het eerder genoemde hersenonderzoek gaat het erom dat er vaak onbewuste processen gaande zijn in de hersenen. Past iets in ons eigen denkbeeld, dan vinden we het oké. Tast het ons denkbeeld aan en moeten we dus bewegen, aanpassen, laveren en bijschakelen, dan vinden we het eigenlijk niet oké. Het is eenvoudiger om af te wijzen als dingen niet stroken met het eigen denken, dan om het als nuance mee te nemen in de bagage.

Dit werkt zo in de politiek. Het werkt ook zo op het religieuze terrein. Daar komen ook valse processen op gang. Het hondenfluitje daar is bijvoorbeeld iets ‘misleiding van Satan’ noemen. Het is een gek begrip voor mensen buiten bepaalde christelijke bubbels, maar het is een soort angst-uitdrukking. Je moet er ver weg van blijven, want je wilt niet misleid worden. 

Zwart-wit geloven

Ergens is het ook wel handig hoor, een heldere wereld in hokjes en vakjes. Zelf groeide ik op de Gereformeerde Gemeente. Dat was, even voor de kenners, echt iets fundamenteel anders dan bijvoorbeeld Gereformeerd Vrijgemaakt. Je herkende elkaar al van een kilometer afstand.

Wat het was waaraan je elkaar herkende? Het was altijd subtiel. Welke kleding je droeg had er wat mee te maken, de taal die je bezigde die net even anders was dan de rest, je vrijetijdsbesteding, hoe je je gedroeg op straat en op school, haardracht en meer van dat soort dingen. Eerlijk gezegd was het niet heel duidelijk, maar een optelsom van al die kleine nuanceverschillen.

Het was in ieder geval duidelijk en ergens ook wel handig. Je moest vooral werken aan één ding: zo lang je niet opvalt als afwijkend of bijzonder, dan doe je het goed. Opvallen was altijd af te raden. Een kritisch geluid laten horen ook. Want zolang je de keuzes maakte die de groep maakte, zat je veilig (al heb ik het dan niet over je zieleheil, dat was nogal een heikel punt in die kringen). 

Denk niet zwart-wit

Nuances zijn altijd lastig. De wereld is niet zwart-wit. Dat is wat Frank Boeijen al in 1987 zong: ‘Denk niet wit, denk niet zwart, denk niet zwart-wit. Maar in de kleuren van je hart.

Veel is er in al die jaren niet veranderd. Eerder lijkt de wereld terug te vallen in systemen waarvan we dachten dat we die achter ons hadden kunnen laten. 

Pickwick-theezakje

Een pickwick-theezakje vroeg ons deze week de vraag: hoe ziet de wereld er over tien jaar uit. En toen dacht ik en sprak ik misschien wel voor het eerst hardop uit dat het me niets zou verbazen als er dan ondertussen openlijk nazistische naties er zijn, dat volkerenmoord niet meer een ver-van-mijn-bed show is zoals China momenteel met de Oeigoeren doet (laten we het niet vergeten en hardop blijven zeggen). Dat systemische haat geen geschiedenis is waarbij Turkije de Armeense bevolking systematisch probeerde uit te roeien, en waar Hitlers Duitsland dat probeerde te doen met onder andere de Joodse bevolking.

Als je niet de eerste tekenen wilt herkennen, dan kom je uit bij een bitter-zwart-witte samenleving waarin uiteindelijk de ander wordt gedemoniseerd en uitgesloten. En wat eenmaal is gedemoniseerd en buitengesloten, dat is in de hoofden langzaam rijp aan het worden voor vernietiging.

Uitsluiten

Over de extremen hebben we het liever niet. Zij representeren niet waar de hoofdstroom voor staat. Echter, het is altijd nuttig en leerzaam om juist wèl naar de extremen te kijken. De extremen maken je duidelijk maken wat een uiteindelijke consequentie kan zijn van een bepaalde denkwijze.

Gelukkig is de dominee van Oud Gereformeerde Gemeente die de hoofdrol speelt in de recente uitzending van Tim Hofman’s BOOS een grote uitzondering op kerkelijk terrein. Ik ken vele hartverwarmende en hoopvolle dominee’s, en deze dominee Kort is niet een gemiddelde verschijning op het kerkelijke terrein.

En toch… deze dominee Kort, met een kleine kudde onder zijn vleugels, geeft een misschien wel extreme consequentie van een bepaald denken weer. Niet iedereen is zo schandalig als in de uitzending van Tim wordt gezien. En toch herken ik de tendens van vroeger. Trouwens, de laatste Gereformeerde Gemeente begrafenis waar ik ben geweest was ook niet mals in het verkondigen van het hellevuur waar wij als aanwezigen toch zeker ook brandhout voor zijn. 

Nee, het is allemaal geestelijk bedoeld, zo wordt gezegd. En met ‘vrijheid van godsdienst’ mag veel worden gedacht, gezegd en gepredikt. Echter, kijk maar eens goed naar de extremen. In de naam van soortgelijke overtuigingen zijn ook nog niet zoveel eeuwen geleden in Nederland lynchpartijen geweest. We zijn dan wat beschaafder geworden, maar de onderstroom is er weer steeds meer: jij bent anders, jij klopt niet, jij bent te links, jij bent te rechts, je bent te vrijzinnig, je bent te ouderwets, je bent te heidens, je bent vastgeroest, je bent een freak, je bent een snob, je bent een egoïst, je bent een onrealistische optimist, je bent een deugneus, je bent een racist, je bent achterlijk, je bent waardeloos, je bent een gevaar voor mijn toekomstvisie, je bent dom, je bent verachtelijk, je bent het leven niet waard… 

Nuance of begrip

Het zou mooi zijn als er meer tijd is voor nuance. Nee, dat betekent niet dat ik maar naar ieder zijn hele gedachtengoed moet gaan luisteren. Als je me wilt overtuigen van de platte aarde, nee, daar ga ik niet mijn tijd aan besteden. Wel begrijp ik ondertussen dat mensen zo in een groef vast kunnen zitten dat ze van harte overtuigd  zijn van onrealistische denkbeelden dat ik niet eens met ze kan argumenteren. Ik heb begrip voor dat ze zo kunnen denken, maar daardoor hoef ik niet alle begrip te hebben voor dit denkbeeld. Wellicht is dit redelijk onschuldig.

Als er echter vier miljoen pseudo-christelijke troep door de brievenbus wordt geduwd met daarin gevaarlijk twijfelachtige theorieën, dan kan ik begrip hebben voor het feit dat mensen zo denken.

Bericht over pamflet in de Telegraaf…

Ik ken zelf het voorland van dit denken, waarin aan oude teksten uit de Bijbel met een stapeling aan bepaalde interpretaties, aannames en standpunten een onduidelijke formule worden voor bepaalde opvattingen.

Echter, eigenlijk hebben alle opvattingen consequenties. En je moet altijd denken in de consequenties van opvattingen. Zo kan een politieke of spirituele opvatting (of beide) als consequentie hebben dat je jezelf superieur boven anderen mag zien, dat je een oordeel met je meedraagt over mensen die anders zijn dan jij, dat je je gevaarlijk gaat gedragen, dat je besluit dat sommige mensen en sommig gedrag zo verachtelijk zijn dat het levensconsequenties moet hebben zoals buitensluiting, deportatie of volkerenmoord.

Een zachtere wereld

Dus ik zie heel graag een zachtere wereld, vooral doordat ikzelf en jijzelf beseft dat onze opvattingen ergens door worden gevoed, dat we een afkomst hebben, dat er onduidelijke innerlijke processen zijn die ons denken nog steeds bepalen. Als je beseft dat je het mis kan hebben, dat de ander een goede nuance kan aanbrengen, dan zou dat mooi zijn. Als je ook de aantrekkelijke babbelarij van predikers en politici kan doorzien in wat ze nu echt voorstaan, dan zou dat ook goed zijn.

Trouwens, het is ook heel goed om af en toe te zeggen: ‘Nee, dat weet ik niet’, of ‘daar heb ik te weinig verstand van’, of ‘ik heb niet de indruk dat mijn opvatting hierin belangrijk is.

Waardeer je dit artikel? Overweeg een kleine donatie. Voor een volgend kopje koffie tijdens het schrijven bijvoorbeeld.

PS: zie je een schrijfvoutje? Mail me ff!

Bedrag € -

[yarpp]

Abonneer
Laat het weten als er
guest

0 Reacties
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties