In mijn artikel van 28 februari ‘De wereld is niet zwart-wit‘ schreef ik dat nuance een extra inspanning vraagt. Een zwart-witte blik op de werkelijkheid is voor jezelf veel eenvoudiger dan juist het vinden van de veelkleurigheid van de wereld.

De dag na het publiceren van dit artikel kreeg ik een mail van priester Richard Rohr waarin hij een lijstje aangeeft van alle vooroordelen waar je in kunt vastzitten. Een nuttig overzicht van publicist Brian McLaren, dat ik graag deel.

Ik zie ik zie wat jij niet ziet

Mensen kunnen niet die dingen zien die ze niet kunnen zien. Als vooroordelen in de weg zitten, dan zitten ze ingesloten in hoge muren van onwetenheid, van misleiding en valse illusies.

Brian McLaren

Het heeft eerlijk gezegd ook geen zin om een discussie te starten met mensen die vast zitten in hun vooroordelen. Dat heeft alleen zin als ze zich bewust worden van de muren die om hen heen zijn opgetrokken. De muren van vooroordelen.

Dertien vooroordelen

Welke vooroordelen zijn er? Hier dertien stuks op een rijtje met een korte uitleg…

Bevestigingsvooroordeel

We zien de dingen niet zoals ze zijn, maar we zien de dingen zoals wij zijn. We zijn geneigd om die dingen te geloven die passen bij ons eigen denken. Dat is het bevestigingsvooroordeel (of confirmation bias). Het is de neiging om aandacht en waarde te hechten aan informatie die de eigen ideeën, overtuigingen of hypotheses bevestigt. Passen ze bij de bestaande ideeën die je hebt, oude informatie die je kent en komt het van bekende door jou vertrouwde bronnen?

Door het bevestigingsvooroordeel sluiten we alles uit ons geloof, onze opvattingen en ons verhaal dat er niet in past of er niet mee overeenkomst.

Complexiteitsvooroordeel

Een complexiteitsvooroordeel (of complexity bias) is de neiging van ons brein om liever simpele en eenvoudige onwaarheden aan te nemen dan complexe waarheid.

Communityvooroordeel

Het is bijna onmogelijk om de dingen te zien die door jouw community niet worden gezien of niet gezien kunnen worden. Je bent dus absoluut beïnvloed door de sociale omgeving waar je onderdeel van uitmaakt, of waar je in bent opgegroeid.

Complementariteitsvooroordeel

Als jij het niet eens bent met mijn ideeën , dan ben ik het ook gewoon niet eens met jouw ideeën. Dat is het complementariteitsvooroordeel (of complementarity bias).

Andersom gaat het ook op, want als jij nieuwsgierig bent naar mijn ideeën, en als je respectvol omgaat met mijn ideeën, dan reageer ik naar jou op dezelfde manier.

Competentievooroordeel

We weten niet hoeveel we weten en we weten niet hoe weinig we weten, omdat we niet weten hoeveel (of hoe weinig) anderen weten. Dat is de basis van het competentievooroordeel (of competency bias).

Kort gezegd gaan incompetente mensen ervan uit dat andere mensen net zo incompetent zijn als zij. Het resultaat is dat ze hun eigen incompetentie (plat gezegd, hun domheid) onderschatten (ze zijn dommer dan ze doorhebben) en denken dat ze minsten zo slim zijn als gemiddeld. 

Bewustzijnsvooroordeel

Sommige dingen kan ik vanuit de positie waar ik me nu bevind gewoon niet zien. Dat is het bewustzijnsvooroordeel (of consciousness bias).

Als ik nu blijf ontwikkelen, als ik verder groeien en volwassen word, zal ik op een dag wel de dingen kunnen waarnemen die nu aan me voorbijgaan.

Comfort of zelfgenoegzaamheidvooroordeel

Deze lijkt op het complexiteitsvooroordeel. Hierbij geef ik onbewust de voorkeur aan dingen die me wel passen. Ik negeer liever de dingen die ongemak veroorzaken, die mijn comfort wegnemen.

Conservatief/liberaal vooroordeel

Dit vooroordeel speelt erg in de USA (dat is immers het primaire publiek van Richard Rohr), maar het gaat ook hier steeds meer op. We vinden dingen belangrijk omdat we in een bepaalde politieke hoek bevinden. Het is de neiging om eerlijkheid en vriendelijkheid te koesteren enerzijds of juist belangrijk te vinden dat alles strikt in juiste systemen van opvattingen zijn gegoten waarbij, loyaliteit, vrijheid en autoriteit van belang zijn. En dat omdat dat hoort bij mijn politieke identiteit.

In een gepolariseerde samenleving waarin een strikte scheiding tussen Republikeins en Democratisch gaat dit vaak op. Je vooroordeel wordt bepaald door de politieke hoek waarin je je bevindt.

Zelfvertrouwenvooroordeel

Ik voel me aangetrokken tot zelfverzekerdheid, zelfs als dat onterecht zelfvertrouwen is. Dat is zelfvertrouwenvooroordeel (of confidence bias). Hierbij geef ik de voorkeur aan een brutale leugen boven onzekere en aarzelende waarheid.

Dit is wat ook geregeld lastig is: mensen die alles precies weten hoe het zit, tegenover mensen die twijfelend en zoekend zijn.

Catastrofaal en normaliteitsvooroordeel

Vanmorgen kwam een herinnering voorbij op Twitter over de ramp met het schip Herald of Free Enterprise. Je herinnert je de enorme rampen en de grootse gebeurtenissen. Maar rampen die zich stilletjes voltrekken, rampen van de geleidelijke achteruitgang, die neem ik niet waar. Je ben onder de indruk van een ramp met tientallen doden tot gevolg en gaat daar naar handelen, maar stille rampen met duizenden slachtoffers door bijvoorbeeld vervuiling, armoede of achterstelling, die ervaar ik niet.

Hetzelfde gaat ook op naar de andere kant: je neemt de geleidelijke vooruitgang ook niet waar. Dus reageer je op de grote rampen, en ga je voorbij aan een geleidelijk drama.

Contactvooroordeel

Een belangrijk tegengif tegen vooroordelen is een ander ontmoeten. Als je de ander niet ontmoet, dan denk je nog steeds te weten wat de ander denkt, en wat de opvattingen van de ander zijn.

Als je geen intensief en langdurig persoonlijk contact heb met ‘die ander’, dan blijven je vooroordelen en je onterechte veronderstellingen dus ook ongecorrigeerd.

Geldvooroordeel

Als je afhankelijk bent voor je inkomen door bepaalde zaken maar te negeren en niet te willen zien, dan praat je over geldvooroordeel (of cash bias).

Het is moeilijk om dingen te zien, als de consequentie daarvan is dat je dingen anders moet gaan doen en dat je je geld niet meer op deze manier kan verdienen of vergaren. Dus negeer je het. Dat kan dus ook onbewust negeren zijn.

Samenzweringsvooroordeel

Als er stress of schaamte wordt ervaren, voelt ons brein zich aangetrokken tot verhalen die ons boven de situatie uittillen. Verhalen die een oplossing bieden voor de stress of de schaamte. We voelen ons aangetrokken tot verhalen die ons vrijpleiten van schuld of betrokkenheid. En verhalen die vertellen dat wij de onschuldige slachtoffers zijn van kwaadwillenden. Dit noem je een samenzweringsvooroordeel (of conspiracy bias) waar je in dan gevangen zit.

Wil jij je eigen vooroordelen zien?

Bovenstaande vooroordelen zijn heel beknopt beschreven. Er is echt veel meer over te zeggen (dat doet Richard Rohr trouwens in de vervolgmails, maar het is voor hier te uitgebreid). Je zou moeten concluderen dat geen mens vrij is van vooroordelen. Jij ook niet. Ik ook niet.

Een belangrijke stap is je je bewust wordt van de vooroordelen.

Zodra je je begint af te vragen: ‘hoe kan ik er iets aan doen?’, ben je op de weg om te groeien.