‘k Ben een groot liefhebber van verhalen. Of het nu boeken, strips, films of games zijn, mijn grote voorkeur gaat uit naar fantasieverhalen en sciencefiction. Dan heb ik ook nog eens de voorkeur voor de meer donkere en depressieve verhalen. De verhalen met zwarte schaduwen, hartzeer en verlies. 

Huilen bij fantasie

Het fascineert me mateloos hoe het komt dat je zo diep geraakt kan zijn door verhalen waarvan je weet dat iemand het heeft bedacht, dat het niet waar gebeurd is, dat het misschien zelfs nooit kan gebeuren. En toch voel je de diepe emotie. 

Het is gezond hoor, om te huilen bij verhalen die je leest, kijkt of luistert. Een term die dan moet benoemen is het woord ‘catharsis’.

Catharsis is het medelijden en de vrees na het zien van een tragedie en meestal wordt dan de reiniging van de menselijke geest bedoeld. De emotionele zuivering nadat je een zware beproeving hebt ondergaan.

Het idee is dat ons  systeem iets heeft om de negatieve emoties op te richten. Zo worden deze hanteerbaar en kunnen ze een weg vinden uit ons systeem. Het is een deur om de negatieve gevoelens vrij te laten. Mensen kunnen zich na een beetje huilen ook een stuk beter voelen, opgelucht, minder gestresst. Een zuivering dus.

Meer emotie bij verhalen dan bij het echte leven?

Sommige mensen doorvoelen een boek dat ze lezen veel meer dan de dingen die gebeuren in het gewone leven. Hoe komt het dat een verhaal je dieper kan raken? Daar is een eenvoudige uitleg voor: je gaat voor een boek of een film even zitten. Je neemt de tijd om in een verhaal op te gaan, om je mee te laten voeren in een andere wereld. Je bent dan even ‘in het moment’ in plaats van de vluchtigheid van het leven van alle dag. 

Dat je dus meer geraakt wordt komt ook omdat je jezelf de ruimte geeft om geraakt te worden. 

Als ik weer eens binnenloop bij stripwinkel Sjors dan weten ze al waar ik naar zoek: ik zoek een nieuw boek met een traan. 

Waarom huilen we eigenlijk?

In de 16e eeuw dachten ze dat emoties, en dan vooral liefde, het hart warm maakten. En warmte zorgt dat er waterdamp ontstaat waardoor het weer afkoelt. De waterdamp stijgt dan in ons lichaam naar ons hoofd waar het condenseert en als tranen tevoorschijn komt. Later werden de traanklieren ontdekt en concludeerde men: tranen zijn er gewoon om ons oog vochtig te houden.

Maar er zijn veel meer theorieën. In 1985 werd door biochemicus William Frey het idee weer populair dat huilen ervoor zorgde dat allerlei giftige stoffen uit het bloed worden verwijdert die zich in je lijf ophopen in stressvolle tijden. Maar dit lijkt te mooi om waar te zijn.

Psycholoog Rottenberg (Universiteit van Zuid Florida) denkt dat huilen een manier is om je kwetsbaarheid te uiten. Naar jezelf en naar je omgeving. Dat doe je als baby al: je kunt het niet alleen en je hebt de ander nodig. 

Verschillende tranen

Een kunstenaar onderzocht ook de tranen. Het is interessant hoe kunst en wetenschap elkaar dan toch ook weer raken.

Wat liet fotograaf Rose-Lynn Fisher zien? Onder de microscoop zien verschillende soorten tranen er ook echt anders uit. Tranen van rouw zien er anders uit dan tranen van blijdschap of tranen van het lachen of tranen die je huilt als je uien aan het snijden bent. Bron: smithsonianmag.com

Terug naar de fictie

Het is fascinerend om bij tranen uit te komen als je zoekt naar een antwoord op de vraag of we kunnen leven zonder fictie en fantasie. Verhalen helpen om even een moment stil te staan en in een nieuwe wereld de uitdagingen mee te maken, de ontreddering te voelen, je op te laten nemen door de donkerte, de hoop te zien gloren, het ochtendlicht op een nieuwe manier mee te maken… 

Verhalen tegen eenzaamheid

Maar we zijn ook minder eenzaam door de verhalen. Je start je game weer op en je hebt weer even bekend gezelschap. Je gat naar de volgende aflevering van je serie en het voelt veilig omdat je de omgeving kent en de mensen waar je mee optrekt. Boeken, films en games kunnen zo goed gezelschap zijn. Je kunt je spiegelen aan karakters met hun eigen trekjes. Ook al zijn ze overtrokken, je bedenkt: ah, ik ben niet de enige die zo in elkaar zit, die zo verlangt naar iets, die zo reageert op onzekerheid. 

Fictie voor nieuwe perspectieven

‘k Moet vaak denken aan een aflevering van Doctor Who waarin ze strijden tegen een weerwolf en andere ernstige bedreigingen. ‘Wil je wapens?’, zo vraagt de Doctor. ‘We staan in een bibliotheek. Boeken zijn de beste wapens in de wereld.’ En zo is het maar net. 

Verhalen zijn een groot medicijn voor de mensheid. Ze helpen ons om onze plek te begrijpen in het grote bestaan. Dan kan je er ook zomaar achterkomen, wederom een citaat van Doctor Who, dat er werkelijk niemand onbelangrijk is. ‘Niemand belangrijk?’, reageert hij naar zijn gastheer die een van de mensen totaal onbelangrijk vindt. ‘Oh wow, dat is wel bijzonder. Want in mijn negenhonderd jaar dat ik in deze tijd en deze ruimte ronddwaal heb ik werkelijk nog nooit iemand ontmoet die niet belangrijk was.’

Het is dan ook niet voor niets dat alle religies verhalen vertellen die ons helpen om begrip te krijgen van dingen die grootser zijn dan wij. De verhalen worden verteld om nieuwe vensters naar de werkelijkheid te openen. Ze proberen een glimp te vangen van de dingen die je niet kunt zien.

Hierbij moet ik vaak denken aan een uitspraak van C.S. Lewis die het zag als een godsbewijs dat hij heimwee had naar de hemel. Hoe kon je heimwee hebben naar iets wat er niet is? Nou, ieder verhaal bewijst dat wel een beetje hoor, moet ik je zeggen. Ik kan ook heimwee hebben naar het zorgeloze leven in Hobbiton. Wie oren heeft die hore.

Fantasie om de ander te begrijpen

Kort gezegd: we kunnen niet zonder verhalen. Ze helpen om de ander te begrijpen. Met een boek kan je ongedwongen in het hoofd kruipen van iemand die je niet kent. Iemand die uit een andere wereld komt, iemand van een andere afkomst, of zelfs uit een heel ander tijdperk. Iemand die een andere strijd heeft te strijden dan jij. 

Lezen is daarin denk ik wel beter dan een film. Omdat je met een boek meer in het hoofd kan kruipen van de persoon. Je maakt dus ook kennis met de diepe gedachtenwereld van de ander. Dat kan enorm helpend zijn in het begrip voor anderen.

Dat vond ik zo knap aan de game ‘The Last of Us II’ waarin je, totaal onverwacht, opeens in de huid moet kruipen van je grootste tegenstander. Je maakt kennis met de andere wereld en begint begrip te krijgen voor de motieven van de ander.  

Verhalen voor vermaak

Natuurlijk is het ook gewoon lekker om verhalen te lezen om even te verdwalen en je te ontspannen. Dat is zeker zo belangrijk in de verhalen. Soms kan je een boek sluiten en je even helemaal gelukkig voelen.  

Een van de laatste toevalstreffers voor mezelf qua boeken was ‘De omgekeerde rivier’, een stripboek over een mythische rivier die verkeerd om stroomt. 

Verhalen voor een betere wereld

‘k Ben er van overtuigd dat onze wereld zou zoveel mooier zijn als we meer verhalen weten te vertellen. We zouden meer begrip hebben voor de wereld om ons heen, minder hard oordelen over de ander, meer nuances kennen en creatiever in oplossingen zijn. En we zouden er vooral ook meer van doordrongen zijn dan slechts een paar dingen daadwerkelijk belangrijk zijn. Ongetwijfeld is de liefde de grootste van alles, zoals de apostel Paulus ook al had geconcludeerd. Zonder liefde is het hopeloos. Ieder serieus verhaal zal je dat duidelijk maken. 

Zoals Vincent van Gogh zei: ‘Het is goed om veel dingen lief te hebben, want daarin ligt de ware kracht. Wie veel liefheeft die presteert veel en kan veel bereiken. Wat met liefde wordt gedaan, wordt goed gedaan.’