Als ik niet had getwijfeld aan alles wat ik geloofde dan had ik nu helemaal niets meer geloofd. Of ik was als een domme gans achter mijn bekende massa aan blijven hobbelen. Pas daarom op voor mensen die beweren dat twijfel het tegenovergestelde is van geloof of zelfs dat twijfel godslastering zou zijn.

Een eerdere versie van dit artikel werd in september 2018 gepubliceerd.

Als ik nooit had getwijfeld…

Als ik nooit was gaan twijfelen aan de voor mij gevestigde orde toen ik als tiener onderdeel was van de ultra-conservatieve Gereformeerde Gemeente, dan zat ik er nu nog. Dan was ik weggekwijnd en innerlijk doodgegaan met een troosteloze overtuiging waarin iedereen eeuwig in de hel gaat branden omdat toch niemand goed genoeg is, op een klein clubje na dan. En dan las ik nog steeds in de nagenoeg onbegrijpelijke Statenvertaling van de Bijbel. Dan zong ik nog steeds berijmde Psalmen op hele noten waar ik eerlijk gezegd geen idee van had waar die over gingen.

Als ik nooit was gaan twijfelen aan de aan mij gepresenteerde waarheden, dan geloofde ik nog steeds in een extreem-letterlijke lezing van de Bijbel waarbij geen ruimte is voor hedendaagse wetenschappelijke inzichten en verbazingwekkende feiten.

Als ik nooit was gaan twijfelen aan het idee van een boze en wraakzuchtige God, dan had ik het geloof allang opgegeven omdat het werkelijk uitzichtloos is om te geloven in een God die zo wraakzuchtig is dat hij het nodig vond om volkeren uit te moorden, om zijn eigen zoon willens en wetens te laten martelen omdat dat blijkbaar een uiting van liefde zou zijn?

Als ik nooit was gaan twijfelen aan de ideeën over de hemel die in de loop van de tijd waren opgedrongen, dan was ik nog steeds druk doende om mijn plekje in een soort gelukzaligheid veilig te stellen, was ik nog steeds de egoïst die alleen maar met zijn eigen zieltje bezig was.

Als ik nooit was gaan twijfelen aan mijn ideeën over redding, doel van het leven, hemel en hel, dan geloofde ik nog steeds dat alleen christenen in mijn denominatie, enige uitzonderingen daargelaten, gered konden worden en de rest zou branden in de hel. Sowieso zou iedereen die een andere levenswandel en levensovertuiging dan wij hadden, het niet redden. Dat het helder was dat het voor o.a. moslims, Joden, homo’s een uitgemaakte zaak was dat zij een nooit eindigende en bewuste straf zouden ondergaan in een ellendige hel.

Als ik nooit was gaan twijfelen aan de opgedrongen ideeën over de verhouding man en vrouw, dan geloofde ik nog steeds dat de man de patriarch was en de vrouw ondergeschikt. Dan geloofde ik nog steeds dat vrouwen hun mond moesten houden en niet in staat zijn om anderen te leren. Dan geloofde ik nog steeds dat het een zonde was als een vrouw predikant zou worden.

Twijfel is laster tegen God?

Als gelovige vind ik het steeds ingewikkelder dat het westerse christelijke geloof zo cerebraal is. Het is verstandelijk, het zijn dogma’s, het is ‘juist geloven’ en het is vooral ook heel veel verschillende hokjes. Het zijn technische zaken die door de eeuwen heen de oorzaak zijn geworden voor verschillende afscheidingen.

Opvallend is dat veel jonge, dynamische bewegingen (vaak typisch neo-calvinistisch) misschien in de vorm lekker hip en bij de tijd zijn, maar qua geloofsovertuigingen steeds meer rigide en stringent zijn geworden. Een voorbeeld is de bewering van een artikel op de website ‘Desiring God’, behorend bij de, ook in evangelisch Nederland, bekende spreker ‘John Piper’ waarbij twijfel zelfs laster tegen de Almachtige wordt genoemd.

Wat er op deze manier gebeurt is dat mensen de mogelijkheid voor twijfel wordt ontnomen en ze rücksichtsloos maar moeten aannemen dat alles is zoals het in hun kerkgenootschap gezegd wordt. De boodschap erbij is ook dat als je ‘een echte Christen bent’ je een leven hebt zonder twijfel. ‘Want dat deed Jezus voor je’.

Werkelijkheid is natuurlijk dat veel mensen in kerken het ingewikkeld vinden als er andere stemmen opgaan, nieuwe gedachten worden gevormd, andere ideeën, een andere manier van omgaan met de Bijbel. En omdat het ‘anders’ is is het daarmee ook direct van het padje en fout. Twijfel niet aan alles wat je hebt geleerd, want dan raak je van Gods pad, zo is de gedachte.

Alle twijfelende Bijbelse figuren

Maar wat te doen met alle ruimte die er in de Bijbel is ingeruimd voor twijfelende mannen en vrouwen van God? Abraham twijfelde. Job twijfelde. Petrus twijfelde. Martha twijfelde. Thomas twijfelde. En was Jezus zelf ook niet zelfs een soort van atheïst als hij twijfelt aan de aanwezigheid van God en roept ‘Mijn God, waarom heeft u me in de steek gelaten?’ Hij ervoer geen aanwezigheid van God en uitte dat blijkbaar. Waarom zou een gelovige zijn twijfels niet mogen uiten?

Was Jezus zelf ook niet zelfs een soort van atheïst als hij twijfelt aan de aanwezigheid van God en roept ‘Mijn God, waarom heeft u me in de steek gelaten?’

Mensen die je een geloof zonder twijfel voorhouden, die mag je hartgrondig wantrouwen. Niets is zo gevaarlijk als onbevraagde overtuigingen!

Twijfel en geloof horen bij elkaar. Ze houden elkaar in evenwicht. Twijfel zorgt dat het onkruid dat op het terrein van geloof gaat groeien, kan worden gewied. En geloof zorgt dat er weer wat kan groeien op de lege akker die is achtergelaten door twijfel.

Vijfhonderd

Wees eerlijk verder: het christelijk geloof draait om het verhaal van Jezus Christus. Hij kwam in deze wereld, geboren in een gewoon gezinnetje met Jozef en Maria als ouders. Zijn leven werd opmerkelijk toen hij op latere leeftijd een explosieve boodschap predikte die lijnrecht stond tegenover de gewelddadige nationalistische tendenzen en tegenover de conservatieve voor-alles-hebben-we-regeltjes overtuiging.

Toen Jezus uiteindelijk werd vermoord onder goedkeuring van velen, was het verhaal blijkbaar niet voorbij. Maar toen hij opstond hebben, op zijn maximum, vijfhonderd mensen de opgestane Heer gezien (1 Kor 15:6), en dat is een bewering van de apostel Paulus, die hem zelf alleen in een visioen zag. Het is misschien heel wat, maar nog steeds een hele smalle basis voor het wereldwijde christelijk geloof.

De twijfel zit ingebakken in het fundament van het christelijk geloof. Twijfel en geloof horen bij elkaar.

Wees op je hoede!

Laat je niet gek maken door christelijke stemmen die zeggen dat twijfels horen bij het terrein van de duisternis. Soms is het juist de twijfel die je kan bevrijden uit de duisternis. Twijfel zorgt ervoor dat je op weg gaat. Dat je onderweg blijft. Dat je altijd blijft leren. Geloof is iets dat je niet zult kunnen vastleggen in een boek. Geloof is dat wat je leeft.

Als een predikant of voorganger tegen je zegt dat je maar niet moet twijfelen maar gewoon moet geloven, wees op je hoede. En als ze zeggen dat je je er maar aan moet overgeven, dan moet je helemaal oppassen! Van twijfel raakt onze lieve Heer niet ondersteboven. Maar je twijfel raakt deze christelijke leiders wel. Twijfel mag hun rol en hun positie bevragen. Zij zijn God niet. Zij zijn geen redder. Ga weg bij leiders die zichzelf als noodzakelijke tussenstop tussen jou en God durven op te stellen.

Blijf vragen, blijf twijfelen, blijf onderweg. Hou vast aan geloof dat het beter is dan je je kunt voorstellen. Hou vast aan de overtuiging dat je het toch niet gaat bevatten. Hou vast aan de mooie verhalen die je voor iedere dag weer nieuwe inspiratie geven om onderweg te gaan. En vooral, wees een mooi en oprecht mens.

Waarom?

O, en dan nog even deze. Wees op je hoede als ze zeggen dat je geloof als een kind moet hebben, en daarom niet zo moet twijfelen. Weet je wat de favoriete vraag van een kind is? ‘Waarom?’ ‘Waarom?’ ‘Waarom?’

Twijfel is het noodzakelijke mechaniek dat ervoor zorgt dat je geloof ontwikkelt en volwassen wordt. Het is het enige dat gevaarlijk en regelmatig giftig fundamentalisme kan ontmantelen. Dus lang leve de twijfel. Het is voor mij een van de weinige oorzaken dat ik nog geloof.

PS: het tegenovergestelde van geloof is niet twijfel. Het tegenovergestelde van geloof is zeker weten. Dat je dat even weet.